تاب‌آوری در کودکان، توانایی آنان برای کنار آمدن با شرایط سخت و بازگشت به وضعیت عادی پس از تجربه بحران‌هایی مانند جنگ، بلایای طبیعی، از دست دادن عزیزان یا بی‌ثباتی‌های اجتماعی است. این ویژگی به آن‌ها کمک می‌کند که در برابر فشارهای روانی دچار فروپاشی نشوند و از نظر هیجانی، اجتماعی و شناختی سالم رشد کنند.

اهمیت تاب‌آوری در کودکان در شرایط بحران

کودکان به دلیل آسیب‌پذیری بیشتر روانی و ناتوانی در درک کامل شرایط بحرانی، نیازمند حمایت‌های روانی-اجتماعی هدفمند هستند. تاب‌آوری به کودکان کمک می‌کند احساس امنیت، کنترل و امید را حفظ کنند. مطالعات متعددی نشان داده‌اند که کودکان تاب‌آور، در مقایسه با سایرین، سازگاری روانی بیشتری دارند، کمتر دچار اختلالات اضطرابی و افسردگی می‌شوند و در بلندمدت موفق‌تر عمل می‌کنند.

عوامل مؤثر در تقویت تاب‌آوری کودکان

• وجود یک رابطه حمایتی و پایدار با والدین یا مراقبان اصلی
• مهارت‌های خودتنظیمی هیجانی (مانند مدیریت خشم، غم، اضطراب)
• حس تعلق، مشارکت و معنا در خانواده و جامعه
• فرصت برای بازی، خلاقیت و ابراز احساسات
• ساختار و نظم در زندگی روزمره (روتین مشخص)

راه‌های ایجاد و افزایش تاب‌آوری در کودکان – راهکارهای کاربردی برای والدین و مراقبان

• برقراری رابطه‌ای امن و حمایت‌گرانه

گوش دادن فعال، در آغوش گرفتن و اطمینان دادن به کودک درباره امنیت او، پایه‌های اصلی ایجاد احساس ایمنی روانی در کودک هستند.

• کمک به شناسایی و بیان احساسات

والدین باید به کودک کمک کنند احساسات خود را بشناسد و آن‌ها را بدون ترس بیان کند. استفاده از بازی، نقاشی یا داستان‌گویی در این زمینه بسیار مفید است.

• ایجاد روتین روزانه

داشتن برنامه روزانه منظم برای خواب، غذا، بازی و مطالعه، به کودک حس ثبات و پیش‌بینی‌پذیری می‌دهد که برای آرامش ذهن ضروری است.

• تقویت نقاط قوت و توانایی‌های کودک

تشویق کودک به مشارکت در کارهای ساده، تحسین تلاش‌هایش و توجه به پیشرفت‌های کوچک، اعتمادبه‌نفس او را افزایش می‌دهد.

• آموزش مهارت‌های حل مسئله و تصمیم‌گیری

کودکان را می‌توان به شیوه‌های ساده با مهارت‌هایی مانند انتخاب بین دو گزینه، فکر کردن به نتیجه رفتارها و پیدا کردن راه‌حل آموزش داد.

• محدود کردن مواجهه کودک با اخبار و اطلاعات استرس‌زا

نباید کودک در معرض اخبار ناراحت‌کننده یا تصاویر خشونت‌آمیز قرار گیرد. توضیح شرایط با زبانی ساده و امن ضروری است.

دکتر مهین نظری عضو هیات علمی گروه آموزش بهداشت و ارتقای سلامت دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی شیراز