بیماری دیابت یکی از مهم‌ترین مشکلات سلامت در جهان است که می‌تواند در هر مرحله‌ای از زندگی از کودکی تا سالمندی بروز کند و بر کیفیت زندگی، رشد و سلامت عمومی اثر بگذارد. درک تفاوت‌های سنی و فیزیولوژیکی در مدیریت دیابت، گام مهمی برای پیشگیری، تشخیص زودهنگام و مراقبت مؤثر از بیماران است.

دیابت در کودکان و نوجوانان 

در سال‌های اخیر، بروز دیابت در میان کودکان و نوجوانان افزایش یافته است. بیشتر موارد دیابت در کودکان و نوجوانان را دیابت نوع 1 تشکیل می دهد. این نوع دیابت معمولاً در اثر تخریب خودایمنی سلول‌های بتا در پانکراس (لوزالمعده)  رخ می‌دهد که منجر به عدم تولید انسولین به مقدار کافی می شود. بیماران مبتلا به دیابت نوع 1 نیازمند دریافت انسولین در تمام طول عمر هستند.

 کودکان و نوجوانان مبتلا به دیابت، علاوه بر مراقبت پزشکی، نیازمند حمایت روانی و آموزشی هستند تا بتوانند مدیریت قند خون، تغذیه و فعالیت بدنی را بیاموزند. شواهد علمی نشان می‌دهد مشارکت خانواده و مدرسه در برنامه‌های آموزشی نقش مستقیمی در کنترل بهتر قند خون دارد. 

دیابت در جوانان و میانسالان 

در گروه‌های سنی جوان و میانسال، شیوع و بروز دیابت نوع دو در حال افزایش است؛ به‌ویژه در میان افرادی که دارای سبک زندگی کم‌تحرک، تغذیه ناسالم، چاقی و استرس مزمن هستند. در این نوع از دیابت که بیش از 90 درصد موارد دیابت را تشکیل می دهد، یا انسولین به مقدار کافی توسط لوزالمعده ترشح نمی شود یا اینکه سلول­های بدن به انسولین واکنش نشان نمی دهند و بنابراین نمی توانند از قند موجود در خون به عنوان منبع انرژی استفاده کنند. کنترل این نوع از دیابت از طریق خود مراقبتی با  تمرکز بر سبک زندگی سالم از جمله عادات غذایی سالم، فعالیت بدنی منظم و غربالگری‌های دوره‌ای  در کنار مصرف منظم داروها بخوبی امکان پذیر است.

دیابت در دوران بارداری

دیابت بارداری، نوعی از دیابت می باشد که در زمان حاملگی بصورت افزایش قندخون تشخیص داده می شود. علت آن هورمون های ترشح شده از جفت است که اثرات ضد انسولینی دارند. افزایش غیر طبیعی قند خون در دوران بارداری می تواند منجر به عوارض مادری و جنینی شود  لذا پیشگیری و کنترل آن در طی دوران بارداری ضروری می باشد. دیابت بارداری اغلب بدون علامت است و در نیمه دوم بارداری تشخیص داده می شود. به همین دلیل است که در تمام زنان حامله بین هفته های 24 و 28 قند خون اندازه گیری می شود. دیابت بارداری در حدود ۱۰٪ از بارداری‌ها اتفاق می‌افتد. این وضعیت اگرچه معمولاً پس از زایمان برطرف می‌شود، اما در زنان مبتلا به دیابت بارداریف خطر ابتلا به دیابت نوع دو در سال‌های بعد  بیشتر است.   

دیابت در سالمندان 

در سنین سالمندی، شیوع دیابت به‌طور قابل‌توجهی افزایش می‌یابد و همراه با بیماری‌های مزمنی نظیر فشار خون بالا، چربی خون بالا و بیماری‌های قلبی–عروقی بروز می‌کند. در این گروه سنی، تمرکز اصلی باید بر جلوگیری از عوارض، حفظ استقلال و کیفیت زندگی باشد. پایبندی به مصرف منظم و به موقع دارو ، غربالگری عوارض (مانند  عوارض چشمی، عصبی و کلیوی)، و ارزیابی عملکرد شناختی، از اصول مدیریت ایمن دیابت در سالمندان محسوب می‌شود.  در زنان در دوره یائسگی نیز تغییرات هورمونی ممکن است موجب افزایش مقاومت به انسولین گردد. بنابراین، پایش منظم قند خون، تغذیه مناسب و فعالیت بدنی، از ارکان حیاتی سلامت زنان در این مراحل است. 

نتیجه گیری:

دیابت در هر مرحله از زندگی پیامدها و توجهات ویژه خود را دارد؛ اما در تمام مراحل، آگاهی، خودمراقبتی، تغذیه سالم، تحرک بدنی، و حمایت خانواده و نظام سلامت کلید کنترل و پیشگیری از عوارض این بیماری است. هفته ملی دیابت، فرصتی ارزشمند برای بازنگری در اقدامات آموزشی و اجتماعی در برابر این بیماری است تا بتوانیم جامعه‌ای سالم‌تر و آگاه‌تر داشته باشیم. 

دکتر مسعود کریمی – دانشیار گروه ارتقاء سلامت دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی شیراز