دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی شیراز
عزت نفس در کودکان
تحقیقات انجام شده در خصوص آسیبهای روانی دوران کودکی حکایت از آن دارد که علت بسیاری از رفتارهای آسیب زای فرزندان در خانه و مدرسه مانند پرخاشگری، اضطراب، افسردگی، بزهکاری، مصرف سیگار، افت تحصیلی و مواردی از این قبیل ریشه در کمبود یا ضعف «عزت نفس» آنان دارد.
عزت نفس (یا احترام به خود) یعنی احساس ارزشمند بودن که حاصل مجموعه افکار، عواطف، احساسها و تجربههایی است که در خانواده و مدرسه و جامعه به دست میآید؛ به گونهای که فرد به تواناییها و ویژگیهای مثبت خود باور داشته باشد، احساس کند شایسته موفقیت و خوشبختی است و این احساس را به دیگران نیز منتقل می کند.
در اینجا تعدادی استراتژی ساده که به شما در تقویت عزت نفس کودکان کمک میکند آورده میشود:
- به فرزندان خود حق انتخاب بدهید:
در برخی خانوادهها، فرزندان اصلاً حق انتخاب ندارند و حتی نسبت به جزئیترین مسائل مثل نوع لباس خود، چیزی که میخورند یا نحوه سپری کردن وقت خود کوچکترین اختیاری ندارند. بسیاری از آنها وقتی بزرگ میشوند دقیقاً نمیدانند چه چیزی را دوست دارند و چه چیزی را دوست ندارند. بعضی از بچهها نحوه انتخاب کردن را هرگز یاد نمیگیرند. تمامی این عوامل مانع از شکلگیری توانایی رفتار مسئولانه در کودک میشوند. کودکی که پدر و مادرش دائما حق انتخاب او را محدود میکنند این پیام را دریافت میکند که «تو نه تنها کوچک هستی بلکه خواستههای تو نیز اهمیت چندانی ندارد». اگر این پیام در ذهن کودک بنشیند، آنگاه ممکن است او فردی مطیع و حرف گوش کن بار بیاید، اما در آینده رفتار مسئولانه و عزت نفس وی خدشهدار خواهد شد.دادن حق انتخاب به کودک، علاوه بر ایجاد حس مسئولیت در او،عزت نفس و توانمندی های او را نیز تقویت میکند.
چگونه به فرزند خود حق آزادی انتخاب بدهیم؟
- نگویید کدام را بخرم؟ بگویید اینو بخرم یا این رو؟
- نگویید چی بپزم برات؟ بگویید ماکارونی بپزم یا کتلت؟
وقتی آزادی عمل گسترده باشد کودک حدی برای انتخاب قائل نمیشود. ولی در روش درست انتخاب هم «حق انتخاب» دارد و هم «چهارچوب داشتن» را یاد میگیرد.
- با فرزندان خود همدلی کنید:
خود را در رویاها و تخیلات فرزندتان سهیم بدانید، با استفاده از این روش میتوانید با روحیات فرزندتان بیشتر آشنا شوید و راحتتر با او همدلی کنید. این کار به ویژه زمانی که تمایلات و خواستههای فرزندتان فراتر از تواناییها و امکانات شماست مفید واقع میشود. برای مثال :
فرض کنید فرزند نوجوانتان به شما میگوید که دلش میخواهد یک دوچرخه کوهستان نو داشته باشد و شما استطاعت خرید آن را ندارید. اگر مثل بیشتر پدر و مادرها باشید ممکن است در وهله نخست اخم کنید و بگویید: «آخه همین پارسال بود که دوچرخه نو برایت خریدم تو فکر میکنی من پول چاپ میکنم؟»
اکنون چند لحظه به خواسته او بیندیشید و خود را در رویای او غرق کنید؛ چه اتفاقی میافتد؟ در این صورت ممکن است به او بگویید: «آره میفهمم که چرا دوست داری یک دوچرخه کوهستان داشته باشی. می خواهی توی کوره راهها دوچرخه سواری کنی نه ؟» بعد با هم به راههایی فکر کنید که فرزندتان ازطریق آنها میتواند خودش پول دوچرخه را تهیه کند. نکته مهم این است که در این صورت فرزندتان میفهمد که شما به حرفها و خواستههای او گوش میدهید و به تمایلاتش اهمیت میدهید.
- بیش از حد از فرزند خود انتقاد نکنید:
برخی از والدین بیش از حد به اشتباهات فرزندانشان حساس هستند و با بروز هر خطا به او تذکر میدهند و کودک را زیر رگبار ایرادات و انتقادات خود قرار میدهند. این شیوه تربیت منفی، با ایرادگیری مدام از رفتار فرزند، گوشزد کردن اشتباهاتش به او، و دخالتهای بیمورد به هنگام انجام سادهترین کارها، از عزت نفس او میکاهند. سعی کنید برای یادگیری مهارتهای جدید به او مجال بدهید، حتی اگر برای این کار لازم باشد که مرتکب چند اشتباه شود.
- به فرزندان خود احترام بگذارید:
از بیان سخنان تحقیرآمیز یا مسخره کردن فرزند خود اجتناب کنید. گاهی اوقات والدین فرزند خود را با القابی منفی مورد خطاب قرار میدهند (مثلا تو تنبل هستی، بی ادب هستی، بی عرضه و دست و پا چلفتی هستی و .....) که هویت و شخصیت او را در آینده تحت الشعاع قرار میدهد. بدیهی است والدینی که احساسات فرزند خود را درک میکنند، او را اینطور خوار و خفیف نمیکنند. همواره توجه داشته باشید که فرزند خود را مسخره نکنید.
سخن پایانی
اگر به شما بگویند از یک روز رفتارتان با فرزندانتان فیلم تهیه شده، از دیدن آن به شما حس خوبی دست میدهد؟ و به خود افتخار میکنید؟ یا خجالت زده میشوید و احساس گناه می کنید؟ مغز فرزند شما هر روز از رفتار شما فیلم تهیه و در مغز خود ذخیره میکند و در آینده این فیلمها را در مسیر زندگی خود تکرار میکند.
دکتر مسعود کریمی پزشک و عضو هیات علمی گروه آموزش بهداشت و ارتقا سلامت دانشکده بهداشت
نظر دهید