یک بیماری حاد تب‌دار و خون‌ریزی دهنده است که از طریق گزش کنه یا تماس با خون یا ترشحات یا لاشه دام و انسان آلوده منتقل می‌شود.

به گزارش روابط عمومی دانشکده بهداشت، تب خونریزی‌دهنده کریمه-کنگو در انسان، بیماری شدیدی همراه با مرگ و میر حدود 30 ٪ ایجاد می‌کند و شیوع بیمارستانی آن نیز بسیار بالا است.

عامل این بیماری ویروسی از خانواده بونیاویریده، جنس نایروویروس است. مقاومت ویروس در برابر گرما کم است و در دمای 56 درجه سلسیوس به مدت 30 دقیقه از بین می‌رود؛ بنابراین پختن گوشت یا پاستوریزه کردن شیر باعث از بین رفتن ویروس می‌شود. با اینکه مواد شوینده مانند صابون ویروس را از بین نمی‌برند ولی تا حدی ویروس را غیرفعال می‌کنند. اسیدوزی که پس از چند ساعت از ذبح دام در جسد حیوان پیدا می‌شود موجب از بین رفتن ویروس می‌شود.  در کشتارگاه‌های صنعتی، لاشه دام به مدت 24 ساعت در دمای 4 درجه سلسیوس نگهداری می‌شود تا ویروس از بین برود. نگهداری گوشت در یخچال منزل در دمای 1+تا 4+ درجه سلسیوس به مدت حداقل 24 ساعت نیز ویروس را از بین می‌برد.

شایع‌ترین ناقل این بیماری کنه ای به نام هیالوما است. مهم‌ترین راه آلودگی کنه هیالوما، خونخواری کنه هیالومای نابالغ از مهره‌داران کوچک است. تنها یک بار آلودگی موجب می‌شود که کنه هیالوما در تمام طول مراحل رشد خود آلوده باقی بماند و کنه بالغ ممکن است عفونت را به مهره‌داران بزرگ، مانند دام‌ها منتقل کند. ویروس یا پادتن آن، در کنه هیالوما در مناطق وسیع دنیا پیدا شده‌است. ایجاد عفونت در انسان پس از گزیدن کنه آلوده یا له کردن آن روی پوست نیز ممکن است

شیوع بالایی از بیماری در بین دامداران،دامپزشکان و کارکنان دامپزشکی،سلاخان ،قصابان و کارکنان کشتارگاه ،پزشکان ،پرستاران و کارکنان بیمارستان‌ها، کشاورزان و اشخاصی که با دام سر و کار دارند مشاهده می‌شود.

این بیماری در فصل‌های گرم سال از اواخر فروردین تا اواخر شهریور (زمان رشد و تکثیر کنه‌ها) شیوع پیدا می‌کند.  در بسیاری از موارد تا اوایل یا نیمه‌های پاییز کم‌کم پایان می‌یابد. اما در کشورهایی که تعداد دام‌های مبتلا و افراد مبتلا بالا است ممکن است به خاطر شیوع به پایان نرسد.

مخزن و ناقل ویروس در طبیعت، اصولاً کنه‌ها هستند و گاو، گوسفند، بز، خرگوش، خرگوش صحرایی و جوجه‌تیغی و حتی جوندگان مثل موش نیز به عنوان ناقل شناخته می‌شوند. اما انواع پرندگان به جز شتر مرغ در برابر این بیماری مقاوم هستند. این ویروس از طریق تماس مستقیم با خون یا ترشحات بیمار، لاشه حیوان آلوده (انتقال به قصاب یا پوست‌کن) سبب ایجاد همه‌گیری‌های ناگهانی می‌شود.

بیماری در حیوانات اهلی هیچ گونه علائم مشخصی ندارد و خطر[9] انتقال بیماری در انسان در هنگام ذبح یا یک دوره کوتاه پس از ذبح حیوان آلوده (به دنبال تماس با پوست یا لاشه حیوان) وجود دارد. با وجود اینکه پرندگان (به غیر از شترمرغ) به این بیماری مقاومند اما می‌توانند با پخش کنه‌های آلوده باعث ایجاد شیوع بیماری شوند.

همچنین تماس با خون و بافت بیماران به‌خصوص در مرحله خون‌ریزی یا انجام هرگونه عملی که منجر به تماس انسان با خون، بزاق، ادرار، مدفوع و استفراغ آن‌ها شود باعث انتقال بیماری می‌شود. به همین دلیل، مواردی در بین اعضای خانواده بیمار و پرسنل پزشکی بعد از آلودگی با خون یا ترشحات بیمار رخ داده است. به همین خاطر توصیه می‌شود پس از درمان یاا فوت تمام وسایل و لباس‌های فرد بیمار آتش زده یا نابود گردد.

بیمار در طی مدتی که در بیمارستان بستری است می‌تواند به لحاظ انتقال بیمارستانی به شدت دیگران را دچار آلودگی کند، عفونت‌های بیمارستانی بعد از آلودگی با خون یا ترشحات بیماران شایع می‌باشند

علائم بالینی چهار مرحله دارد:

دوره کمون: پس از گزش کنه، دوره کمون معمولاً یک تا سه روز است و حداکثر به 9 روز می‌رسد.

قبل از خونریزی: شروع علائم ناگهانی حدود 1 تا 7 روز طول می‌کشد (متوسط 3روز)، بیمار دچار سردرد شدید، تب، لرز، درد عضله، (بخصوص در پشت و پاها)، گیجی، درد و سفتی گردن، درد چشم، ترس از نور (حساسیت به نور) می‌شود. ممکن است حالت تهوع، استفراغ بدون ارتباط با غذاخوردن و گلودرد و احتقان ملتحمه در اوایل بیماری وجود داشته باشد که گاهی با اسهال و درد شکم و کاهش اشتها همراه می‌شود.[1] تب معمولاً بین 3 تا 16 روز طول می‌کشد. تورم و قرمزی صورت، گردن و قفسه سینه، پرخونی خفیف حلق و ضایعات نقطه‌ای در کام نرم و سخت شایع هستند. تغییرات قلبی عروقی شامل کاهش ضربان قلب و کاهش فشارخون مشاهده می‌شود.

مرحله خونریزی‌دهنده: مرحله کوتاهی است که به سرعت ایجاد می‌شود و معمولاً در روز 3 تا 5 بیماری شروع می‌شود و 1 تا 10 روز (به‌طور متوسط 4 روز) طول می‌کشد. خون‌ریزی در مخاطها و پتشی (خون ریزی زیرجلدی که قطری در حدود 1–2 میلی‌متر دارد) در پوست بخصوص در قسمت بالای بدن و در طول خط زیربغلی و زیر پستان در خانم‌ها دیده می‌شود و در محل‌های تزریق و تحت فشار (محل بستن رگ‌بند و غیره) ممکن است ایجاد شود.

دوره نقاهت: با کمرنگ شدن ضایعه‌های پوستی از روز دهم، به تدریج روند بهبودی آغاز می‌شود. بیشتر بیماران در هفته‌های سوم تا ششم بعد از شروع بیماری وقتی شاخص‌های خونی و آزمایش ادرار آنان طبیعی شد از بیمارستان مرخص می‌شوند.

پیشگیری

1-      بیمار مشکوک به تب خونریزی‌دهنده کریمه-کنگو باید قرنطینه شود و با افراد خانواده و پرسنل بیمارستانی در تماس نباشد. کلیه وسایل بیمارستانی مانند ماسک، دستکش، روپوش، پیش بند، لوله‌های خون، سرنگ‌های استفاده شده و هر وسیله‌ای که با ترشحات بیمار در تماس بوده باید سوزانده شود.

2-      آفت‌کشی خانه و اصطبل جهت کاهش کنه‌ها

3-      مصرف مواد گندزداینده برای توالت‌ها، محیط آلوده به خون و ترشحات بیمار

4-      چون این بیماری در دام، بدون علامت است، باید از مصرف گوشت تازه خودداری شود و دام پس از ذبح تا 24 ساعت در دمای صفر تا مثبت چهار درجه سانتی گراد قرار گیرد تا ویروس‌های آن کشته شوند و پس از آن مصرف شود.

5-      در هنگامی که پرسنل مراقب بیمار در معرض تماس پوستی یا پوستی مخاطی با خون، مایعات بدن یا فضولات بیمار قرار می‌گیرند بایستی فوراً سطح آلوده را با آب و صابون بشویند.

6-      از خرید گوشت‌های بازرسی نشده بدون مهر دامپزشکی (کشتار غیرمجاز) خودداری شود.

7-      کارکنان بهداشتی و درمانی و افرادی که با خون، ترشحات بدن بیمار یا بافت‌های آلوده بیماران تماس داشته‌اند باید مرتب و حداقل تا چهارده روز پس از تماس، تحت نظر بوده و درجه حرارت بدن آن‌ها هر روز کنترل شود و در صورت ظهور علائم بالینی، مطابق با تعریف مورد محتمل بلافاصله درمان برای آنان شروع شده و اقدامات بعدی به عمل آید./ف.برزگری

دکتر ابوذر سلطانی عضو هیات علمی بیولوژی و کنترل ناقلین دانشگاه علوم پزشکی شیراز