اگر فشار خون شما بالا باشد و در عین حال، اضافه وزن داشته باشید؛ احتمالا یکی از نخستین توصیه هایی که از پزشکتان خواهید شنید، این است که وزن کم کنید.

 واژه های چاقی و اضافه وزن در ادبیات عامه معمولا معادل یکدیگر گرفته میشوند و گاهی به جای همدیگر مورد استفاده قرار میگیرند. اما این دو واژه برای پزشکان معنای متمایزی دارند. اضافه وزن، حالتی است که در آن، وزن شما از مقدار وزن استاندارد بر حسب قد تجاوز کند ولی چاقی حالتی است که در آن، چربی ذخیره در بدن شما آنقدر افزایش یافته که تهدیدی جدی برای سلامت شما محسوب میشود. در هر صورت، اضافه وزن و چاقی از مهمترین عوامل خطرساز فشار خون بالا به شمار میروند و میتوانند زمینه ساز ابتلا به بیماریهای غیرواگیری مانند سکته های قلبی و مغزی، دیابت نوع ۲ و برخی سرطان ها باشند. به همین دلیل، آشنایی با راه های کنترل و کاهش وزن میتواند به پیشگیری از ابتال به فشار خون بالا کمک کند و در صورتی که به آن مبتلا شده باشید، از پیشرفت و تشدید آن جلوگیری نماید.

نمایه توده بدنی (BMI )و وزن ایده آل

نمایه توده بدنی (BMI )شاخص ساده ای برای ارزیابی نسبت وزن به قد است که برای طبقه بندی چاقی و اضافه وزن در افراد بزرگسال مورد استفاده قرار میگیرد. این شاخص از تقسیم وزن (بر حسب کیلوگرم) بر مجذور قد (بر حسب متر) به دست می آید.

اگر نمایه توده بدنی شما بین ۵/۱۸ تا ۹/۲۴ باشد، وزن شما طبیعی تلقی میشود.

اگر نمایه توده بدنی شما بین ۲۵ تا ۹/۲۹ باشد، شما دچار اضافه وزن هستید.

اگر نمایه توده بدنی شما بین ۳۰ تا ۹/۳۴ باشد، ۹شما دچار چاقی متوسط (چاقی درجه یک) هستید.

اگر نمایه توده بدنی شما بین ۳۵ تا ۹/۳۹ باشد، شما دچار چاقی شدید (چاقی درجه دو) هستید.

اگر نمایه توده بدنی شما بیشتر از ۴۰ باشد، شما دچار چاقی خیلی شدید (چاقی درجه ۳ )هستید.

اضافه وزن و چاقی علل متعددی میتوانند داشته باشند اما برخی از مهمترین علل آن از این قرارند:

اندازه دور کمر

تعیین اندازه دور کمر، به تنهایی، شاخص مهمی برای تعیین توزیع چربی شکمی و بیماریهای وابسته به آن است. چربی شکمی نسبت به چربی محیطی (در منطقه باسن و ران) برای سالمتی خطر بیشتری دارد. اگر اندازه دور کمر فرد کمتر از ۹۰ سانتیمتر باشد، فاقد مشکل است و اگر ۹۰ سانتیمتر یا بیشتر باشد، تجمع چربی شکمی زیاد محسوب میشود و دارای مشکل (در معرض خطر) است.

عوارض چاقی و اضافه وزن

 چاقی یکی از علل مهم مرگ و میر و ابتلا به بیماریهای مزمن محسوب میشود. خطر نسبی مرگ و میر در افراد چاق، در مقایسه با افراد لاغر، تقریبا ۲ برابر است. چاقی عامل مهمی در ابتلا به بیماریهای زیر به حساب می آید:

بیماریهای قلبی: چاقی باعث بروز مشکالت قلبی نظیر بزرگ شدن قلب، نارسایی قلبی و تجمع مایعات در بافتهای بدن، به خصوص در پا، ریه، شکم و سکتة قلبی میشود.

افزایش فشار خون: فشار خون بالا در افراد چاق بین ۲ تا ۶ برابر بیشتر از افرادی است که اضافه وزن ندارند. چاقی های مرکزی یعنی چاقی هایی که در قسمت شکم متمرکز است )چاقی نوع مردانه) در ایجاد فشار خون بالا اهمیت بیشتری دارند. هر چه وزن شما بیشتر شود، بافت چربی شما نیز بیشتر میشود. این بافت برای زنده ماندن نیاز به اکسیژن و سایر مواد غذایی دارد که باید توسط جریان خون تأمین شود. هر چه نیاز به اکسیژن و مواد مغذی بیشتر شود، حجم خون و مقدار فشاری که روی سیستم گردش خون وارد میشود، افزایش می یابد و هر چه حرکت خون در سیستم گردش خون بیشتر شود، فشار بیشتری بر دیواره سرخرگهای شما وارد میشود.

افزایش قند خون یا دیابت: چاقی عامل اصلی ایجاد دیابت نوع ۲ است، زیرا افزایش چربی باعث افزایش مقاومت بدن به اثر هورمون انسولین میشود. لذا این هورمون نمیتواند با مقادیر طبیعی قبلی، وظیفه خود را که کنترل قند خون است، به درستی انجام دهد و در نتیجه، قند خون بالا میرود که خود یکی از عوامل خطرساز مهم برای سلامتی فرد محسوب میشود.

درگیری عروق مغزی به صورت سکته مغزی: چاقی باعث تصلب شرایین و رسوب چربی در جدار سرخرگها میشود که میتواند سرخرگهای مغزی را نیز درگیر کند و باعث تنگ شدن عروق مغزی شود. حال اگر لخته خونی در این عروق باریک ایجاد شود، میتواند به طور ناگهانی باعث انسداد جریان خون به منطقه ای از مغز شما شود و به سکته مغزی بینجامد.

اختلال در چربیهای خون: رژیم های غذایی که دارای مقدار زیادی چربی های اشباع شده مثل گوشت قرمز یا غذاهای سرخ شده هستند، میتوانند علاوه بر ایجاد چاقی، باعث بالا رفتن کلسترول بد خون شوند. چاقی همچنین باعث پایین آمدن سطح کلسترول خوب خون و بالا رفتن سطح تری گلیسیرید خون میشود. تری گلیسیریدها بیشترین میزان چربی در غذاهای شما و همچنین بیشترین درصد چربی در بدن شما را شامل میشوند و در طولانی مدت اختلال در سطح چربی های خون، باعث تصلب شرایین میشود.

درگیری کیسه صفرا: به علت تجمع چربی اضافی در بدن افراد چاق، کلسترول بیشتری نیز در بدن آنها وجود دارد که این کلسترول اضافی میتواند در کیسه صفرا رسوب کند و باعث سنگ کیسه صفرا شود.

سرطانها: انواع متنوعی از سرطان ها با اضافه وزن همراه هستند که در زنان میتوان به سرطان پستان، سرطان رحم، سرطان تخمدان، سرطان گردن رحم و سرطان کیسه صفرا ً در معرض خطر بالاتری برای ابتلا به سرطان های کولون، اشاره کرد. مردان چاق نیز نسبتا رکتوم و پروستات هستند.

دکتر علیرضا میراحمدی زاده هیات علمی گروه اپیدمیولوژی دانشکده بهداشت