تعریف: سردرد به معنی درد و ناراحتی در سر، جمجمه و یا گردن بوده که میتواند به شکلهای مختلف مثال دردی شدید یا احساس ضربان در سر و یا دردی مبهم و گنگ رخ دهد.

اهمیت :سردرد یک علامت است نه یک بیماری، بنابراین نشانه های همراه سردرد اهمیت زیادی دارند به همین علت بروز هر نوع سردرد به خصوص اگر ناگهانی باشد، علامت مهمی است و باید مورد بررسی قرار گیرد.

علائم و نشانه ها :تشخیص علت سردرد همیشه راحت نیست؛ چند علت عمده برای انواع سردرد از جمله سردرد خوشه ای، سردرد سینوسی (سینوزیت)، سردرد میگرنی و سردرد ناشی از سکته مغزی و فشارخون بالا توسط متخصصین مشخص شده است:

1. میگرن :میگرن نوعی اختلال است که با حملات مکرر سردرد همراه است؛ درد میگرن را نوعی تپیدن و زق زق کردن توصیف میکنند که معمولا در یک طرف سر ایجاد میشود. میگرن معمولا با تهوع، استفراغ و حساسیت به نور و صدا همراه است. علائم اولیه ممکن است یک یا دو روز قبل از حمله میگرنی روی دهد. این علائم عبارتند از یبوست یا اسهال، تغییرات خلقی، تغییر در اشتها از جمله میل به غذا، مشکلات تمرکز، سرد شدن دست و پا، افزایش تشنگی، تکرر ادرار و خمیازه مداوم.
2. سردرد خوشه‌ای : این سردرد اغلب باعث بروز درد شدید در یک طرف سر، چشم، شقیقه یا پیشانی شده و ممکن است به سرعت و بدون هشدار شروع شود. این درد بسیار شدید بوده، اما معمولا پس از ۱ تا ۲ ساعت تخفیف می یابد. سردرد خوشه ای حداقل یک مورد از علایم زیر را دارد: قرمز شدن و آبریزش چشم ، تورم پلک ، چشم کوچک شدن یکی از مردمک های چشم، عرق کردن در صورت گرفتگی با آبریزش بینی .افرادی که سیگار میکشند، بیشتر در معرض ابتلا به سردرد خوشه ای قرار دارند؛ حملات سردرد خوشه ای گاهی اوقات ممکن است به علت نوشیدن الکل یا استشمام بویی قوی مانند عطر، رنگ یا بنزین، تحریک شود.
3. فشارخون بالا: افراد مبتلا به فشارخون بالا میدانند که این عارضه میتواند علت سردرد در آنها باشد؛ سردرد زمانی ایجاد میشود که فشارخون بالایی (سیستولی) بیشتر از ۱۴۰ و یا فشارخون پایینی (دیاستولی) بالاتر از ۹۰ باشد. فشارخون بالا عاملی خطرزا در بروز سکته مغزی، بیماری عروق قلب و بیماریهای کلیه است، برخی مطالعات نشان داده اند که افراد مبتلا به فشارخون بالا، بیشتر دچار سردرد میشوند. اگر فشارخون بسیار بالا باشد، میتواند به فشارخون بدخیم یا بحران فشارخون نیز منجر شود. این بیماری با سردرد، تاری دید، درد قفسه سینه و تهوع همراه است.
4. سردرد مربوط به سینوس‌ها :نوعی سردرد خفیف تا متوسط است که در صورت، پل بینی یا عموما در گونه ها احساس میشود و ممکن است همراه با گرفتگی یا آبریزش از بینی باشد. در همه سنین افراد را گرفتار میکند و به نظر میرسد افرادی که حساسیت دارند مستعدترند. این سردرد ممکن است ساعتها طول بکشد و اغلب سردردی فصلی است. این سردرد اغلب در ناحیه پیشانی متمرکز میشود. این دردها با حرکت سر و دراز کشیدن تشدید میشود و پس از بیدار شدن از خواب به حداکثر شدت خود میرسد. این سردردها با درمان التهاب یا عفونت سینوسها مرتفع میشوند.

5.  سکته مغزی: سکته مغزی زمانی روی میدهد که جریان خون به مغز قطع شود؛ اگر خون به مغز نرسد، سلولهای مغزی از بین رفته و آسیب دائمی به مغز وارد میشود. در سکته مغزی از نوع گرفتگی یک رگ، یک لخته خون باعث توقف جریان خون به مغز میشود اما در سکته مغزی همراه با پاره شدگی رگ، بافت مغزی دچار خونریزی میشود. بیمار در مراحل اولیه سکته مغزی ممکن است دچار سردرد شود؛ این سردرد ممکن است با سرگیجه یا استفراغ همراه باشد، هرچند اغلب بیماران دچار مشکلات حسی و حرکتی نیز میشوند مانند عدم توانایی در حرکت اندام، بیحسی و لکنت زبان؛ بنابراین همانگونه که متوجه شده اید سکته مغزی نیز میتواند علت سردرد در شما باشد که نباید به سادگی آن را نادیده بگیرید. بیشترین عوارض و مرگ ومیر ناشی از سکته های مغزی به دلیل مراجعه با تاخیر به مراکز درمانی است. مهمترین قسمت زمان از دست رفته برای رسیدگی به سکته مغزی در طی سالیان گذشته و تاکنون، مربوط به آگاه شدن بیمار از نشانه های مربوط به بیماری و تصمیم گرفتن برای مراجعه پزشکی است. در درمان سکته مغزی، ثانیه ها نیز اهمیت دارند. انجام کمک های اولیه توسط نیروهای امدادی اورژانس 115 در دقایق اول رخداد سکته مغزی میتوانند نقش مهمی را در حفظ حیات فرد دچار سکته مغزی، ایفا کنند. وقتی اکسیژن به مغز نمیرسد، مرگ سلولهای مغز در چند دقیقه آغاز میشود. به شرط مصرف داروهای حل کننده لخته خون در سه ساعت ابتدایی پس از بروز سکته مغزی، میتوان از گسترش آسیب مغز کاست.

علایم سکته مغزی :

• کج شدن صورت
• ضعف و یا فلج دست و بازو
• اختلال تکلم
• زمان: بروز هر یک از عالیم بالا بهصورت ناگهانی بوده و اگر از شروع این عالائم (از آخرین باری که بیمار سالم دیده شده است)، کمتر از 3 ساعت سپری شده باشد نیازمند اقدام بسیار فوری است.

بروز ناگهانی:

تغییر ناگهانی دید، دوبینی و یا انحراف در یک یا هر دو چشم، سردرد بسیار شدید عدم تعادل با یا بدون سرگیجه ،اختلال در درک صحبت، شناخت دیگران و محیط اطراف، ضعف یا فلج ناگهانی اندامها یک یا دوطرفه ،بیهوشی ناگهانی بی اختیاری ادرار و مدفوع علائم سکته مغزی در ارتباط با محل آسیب مغزی هستند و از این رو ماهیت و شدت این علائم میتواند بسیار متغیر باشد.

آزمون سکته مغزی :حرف زدن، لبخند زدن، تکان خوردن آزمون سکته مغزی به شناسایی علائم و نشانه های این بیماری کمک میکند. این آزمون شامل موارد زیر است: 1-چهره:از فرد بخواهید لبخند بزند. آیا یک طرف صورت بیحس است؟ 2-بازوها:از فرد بخواهید دستهایش را بالا ببرد. آیا یک دست پایین است؟ 3-حرف زدن: از فرد بخواهید یک جمله ساده را تکرار کند. آیا در به یاد آوردن و بیان کلمات با دشواری روبهرو است؟

اقدامات اولیه در مواجهه با سکته‌ مغزی:  اگر یک یا چند تا از عالیم سکته مغزی را در فرد مشاهده کردید، با اورژانس 115 تماس بگیرید. فرصت را از دست ندهید، هر یک دقیقه حیاتی است، پس فورا به پزشک مراجعه کنید. زمان شروع عالیم سکته مغزی را به پزشک اعالم نمایید

زهرا غرقی کارشناس گروه اپیدمیولوژی دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شیراز