به گزارش روابط عمومی دانشکده بهداشت، افراد سالمند سالم معمولا سطح فعالیت اجتماعی خود را تا حدی که فقط تفاوت جزیی با افراد میانسال دارد در حد مطلوب نگه می‌دارند. برای خیلی از افراد‌، دوران سالمندی تداوم رشد هوشی، هیجانی و روانی است. قراین زیادی در دست است که حفظ فعالیت اجتماعی برای سلامت جسمی و روانی سالمندان حائز اهمیت است در این صورت فرد سالمند می‌تواند احساس کفایت و احترام به نفس را در خود تداوم بخشد. آنچه که اطرافیان فرد سالمند شایسته است انجام دهند کمک به حفظ حس احترام و عزت نفس سالمند است‌. فرد سالمند اگر مورد حمایت اجتماعی و خانوادگی قرار گیرد، سلامت جسمی و روانی او تامین می‌گردد و عزت نفس بالایی پیدا می‌کند. هر چه فرد سالمند توان جسمی خود را تداوم بخشد بهتر می‌تواند با عوامل خطرزای محیطی مقابله کند.  بررسی آخرین تجزیه و تحلیل اطلاعات برنامه‌ی کشوری پیشگیری از حوادث خانگی نشان می دهد که در مقطع سنی 60 و بالاتر افزایش قابل توجهی یافته است.

پنج علت اصلی بروز حوادث که بالاترین میزان حادثه در منزل را برای سالمندان تشکیل می‌دهد عبارتند از:‌

تماس با مایعات داغ‌، تماس با اجسام تیز‌، زمین خوردن‌، سقوط، برخورد با اجسام (ضربه)

با توجه به عللی که اشاره شد سالمندان به عنوان یکی از اقشار آسیب‌پذیر به محیطی ایمن نیاز دارند که بتوانند در آن از عوامل خطرزا مصون باشند و یا این عوامل برایشان به حداقل رسیده باشد. در محیط داخل و بیرون منزل سالمندان با حوادث گوناگونی مواجه‌اند که در ذیل به اهم این حوادث و روش‌های پیشگیری از آنها اشاره می‌شود:

خفگی: در برخی سالمندان به علت حالت‌های بیقراری و رفتارهای تکانشی ممکن است حادثه پریدن غذا و خوراکی‌ها به راه‌های تنفسی اتفاق بیفتد زیرا برخی مواقع آنها با بی‌توجهی و عجولانه غذا می‌خورند و این حادثه می‌تواند منجر به خفگی آنها گردد. برای پیشگیری از این مساله بهتر است‌: 1- سالمندان حین خوردن غذا و هر نوع خوراکی دیگر تنها نباشند‌، 2- آموزش‌های لازم از طریق فیلم به آنان داده شود. 3 ـ نوع غذاهای آنان متفاوت باشد.

سقوط: یکی از شایعترین حوادث در سالمندان سقوط است. افراد سالمند به علت ضعف عضلانی، عدم تعادل جسمی و به علت سرگیجه (ناشی از تغییرات فشار خون) قادر به ممانعت از سقوط و زمین خوردن نیستند‌. اینگونه حوادث ممکن است در حمام، راه‌پله، سطوح لیز و لغزنده (بخصوص سطوح سنگی و پوشیده شده با پارکت و سرامیک)‌ و حتی در تختخواب (سقوط از تختخواب) اتفاق بیفتد. برای پیشگیری از این حوادث سالمندان حین حمام کردن مراقب باشند برای آنها در کنار دوش دستگیره وجود داشته باشد و در کف حمام و زیر دوش، زیر پایی غیر‌لغزنده قرار گیرد. راه پله‌ها و کلیه‌ی محل‌های عبور سالمندان در منزل باید نور و روشنایی کافی داشته باشد و این محل‌ها عاری از هر‌گونه وسایل اضافی و مانع باشد و سطوح آنها لغزنده نباشد. اولین پله و آخرین پله می‌بایستی علامت‌گذاری شود. فرش و موکت در منزل باید به زمین فیکس شده باشد و سر نخورد. برای ایمنی هر چه بیشتر، سالمندان حین راه رفتن در منزل و خارج از آن باید عصا همراه داشته باشند.

تلفن باید در نزدیکی محل خواب و نشستن فرد سالمند باشد تا زمان پاسخگویی به آن که با عجله بلند می‌شوند زمین نخورند.

در زمستان و در هوای برفی و بارانی سالمندان باید کفش‌های عاج‌دار بپوشند و عصا همراه داشته باشند و خیلی با احتیاط قدم بر‌دارند. از آنجایی که برخی سالمندان در کلیه‌ی ساعات روز عادت به چرت زدن دارند (به علت اختلالات خواب و کم‌خوابی‌های مکرر در طول شب) باید صندلی محل نشستن آنها و یا تختخواب آنها ایمن باشد و در وضعیتی باشند که حین چرت زدن سقوط نکنند .همچنان که کلیه‌ی محل‌های نشستن و رفت و آمد سالمندان باید نور کافی داشته باشد، لازم است محل خواب آنان نیز در طول شب از یک نور ملایم برخوردار باشد.

در مقابل بالکن‌‌، در کنار پنجره‌ها و در کنار راه‌پله‌ها باید نرده و حفاظ مناسب وجود داشته باشد.

مسمومیت: به علت وابستگی که سالمندان به انواع و اقسام داروها دارند و از طرف دیگر به علت ضعف بینایی آنان، احتمال دارد که داروها را بیش از اندازه‌ی لازم تجویز شده و یا به طور اشتباه مصرف کنند و دچار مسمومیت دارویی شوند بهتر است داروها کاملا برچسب مشخص کننده با رنگ‌های متفاوت داشته باشند و داروها جداسازی شوند و فقط میزان‌های لازم در دسترس آنها باشد و حتی‌المقدور مصرف دارو به همراه مراقب انجام شود.

سوختگی: در نزدیکی محل خواب و نشستن و در مسیرهای تردد آنها در منزل‌، بخاری و ظروف غذا و مایعات داغ وجود نداشته باشد. قبل از حمام کردن بهتر است درجه‌ی آب تنظیم شود تا خیلی داغ و سوزاننده نباشد. در زمان خوردن غذاها و مایعات داغ با دقت کافی این کار صورت گیرد و با عجله و شتابزدگی نباشد. سالمندان حین استفاده از اجاق گاز و روشن و خاموش کردن آن و حین آشپزی و در زمان روشن و خاموش کردن بخاری و شومینه باید بسیار مراقب باشند و اصول ایمنی را رعایت کنند.

بریدگی: به علت لرزش دست و ضعف حرکات ظریف انگشتان، سالمندان قادر نیستند که از چاقو و سایر وسایل تیز مثل قیچی، سوزن و ... به خوبی استفاده کنند حتی‌المقدور کار با این وسایل را نباید به آنها محول نمود و اگر ناچار به انجام این کار شدند دقت و احتیاط کافی داشته باشند در مسیرهای رفت و آمد، خواب و نشستن سالمندان نباید اشیای تیز و برنده مانند اشیای تزئینی تیز و یا میزهای دارای لبه‌های تیز و … وجود داشته باشد.

کمک‌های اولیه: دستگاه فشار خون از جمله وسایلی است که وجود آن در منزل ضرورت دارد و باید مرتبا فشار خون فرد سالمند کنترل شود زیرا بالا بودن یا پایین بودن بیش از حد میزان فشار خون موجب به هم خوردن تعادل حرکتی و سر گیجه می‌شود که خود عامل زمینه‌ساز برای سقوط است. در مورد سالمندان به علت پوکی استخوان و سستی عضلات در برخی از آنان، احتمال شکستگی و در رفتگی استخوان زیاد است و احتمال دارد که با کوچکترین ضربه و با یک زمین خوردگی ساده این اتفاق بیفتد.‌

 حوادث ترافیکی: سالمندان به دلیل محدودیت‌های جسمانی و حرکتی خود نمی‌توانند به سرعت از خیابان عبور کنند و به دلیل ضعف بینایی و شنوایی قادر نیستند که موقعیت وسایل نقلیه را به طور سریع و مناسب تشخیص دهند در چنین مواقعی آنها نیاز به یاری دارند و از سوی دیگر رانندگان باید مراقب وضعیت سالمندان باشند و احتیاط بیشتری بنمایند رانندگی توسط افراد سالمند باید با رعایت ایمنی کافی صورت گیرد‌، قبل از اقدام به رانندگی، باید فرد سالمند از سلامت جسمی و روانی خود مطمئن و دچار ضعف حرکتی و بینایی نباشد و از جهت‌یابی سالمی برخوردار باشد تنها با وجود چنین شرایطی سالمندان می‌توانند رانندگی کنند و بهتر است مسافت و مدت زمان رانندگی آنان طولانی نباشد./برزگری

دکتر عبدالرحیم اسداللهی عضو هیات علمی گروه ارتقا سلامت دانشکده بهداشت