شیر مادر بهترین انتخاب برای تغذیه شیرخواران است و به دلیل این که از لحاظ تغذیه ای شیرکاملی است می تواند تمــام مــواد مغــذی موردنیــاز کودک را بــه مقــدار مناســب تــا شش ماهگی فراهم کند. شیرانسان حاوی موادی است که از نظر کیفیت و کمیت قابل جذب برای شیرخوار بوده، انرژی و رشد کودک را تامین می نماید. هیچ ماده ای وجود ندارد که بتواند جای شیرمادر را بگیرد. مصرف شیرمادر، شیوع بستری شدن کودک به دلیل بیماری های تنفسی را کاهش می دهد و شیرخوار را از ابتلا به اسهال، عفونت گوش میانی، آلرژی و دیابت نوع 2 محافظت می کند. شیرمادر دارای همه مواد مغذی است که برای رشد و تکامل مناسب کودک مورد نیاز می باشد و لحظه به لحظه، ساعت به ساعت و ماه به ماه با نیاز کودک تغییر می کند. تغذیه با شیرمادر از اهداف سازمان بهداشت جهانی است و تغذیه با شیرمادر را در ساعت اولیه پس از زایمان و تا حداقل 6 ماه پس از زایمان تاکید می کند.

ســریع تــرین مرحلــه ی رشــد بعــد از تولــد، دوران شیرخواری است. نیازهای غذایی کودکان در سنین مختلف متفاوت است؛ لذا نوع غذاهایی که تأمین کننده ی این نیازها هستند باید هماهنگ با رشد و تکامل طبیعـی جسـمانی وگروه سنی آنها باشد. مهمترین نشانه ی سلامت، رشـد و تکامل مطلوب کودک اسـت.

آغوز یا کلستروم شـیر غلـیظ زردرنگـی است که در2 تـا 3 روز اول پـس از زایمـان تولید می شود. آغوز مانند لایه ای محافظ جـدار داخلـی روده ای شیرخوار را می پوشاند؛ اگر نوزاد غذای دیگری به جز شیر مادرش مصرف کند این لایه از بین می رود و عامل عفونی وارد سیستم گردش خون نوزاد مـی شـود. آغوز در مقایسه با شیری که پس ازآن تولیـد مـی شـود، مقدار بیشتری پـروتئین و مقـدار کمتـری چربـی دارد؛ عبور از مرحله کلستروم و وارد شدن به مرحله شیر رسیده در حـوالی روزهای3 تا 5 پس از زایمـان شـروع مـی شـود. شـیر رسیده در روز دهم بعد از زایمان ساخته می شود.

ترکیـب شـیر مـادرکـاملاً منطبــق بــا نیازهــای شــیرخوار اســت و این امر باعث رشد بهتر کودک می شود.

مقدار ویتامین های شیر مـادر تقریبـاً بـرای تـأمین نیازهای شیرخواران کافی اسـت. مـادری کـه خـود بـه مقدار کافی ویتامین مصـرف مـی کنـد می تواند تمـام نیازهـای کودک را تأمین کند.

عوامـل ضـد عفونـت موجـود در شـیر مـادر، شیرخوار را در برابـر بسـیاری از بیمـاری هـا محافظـت می کند. این عوامل در سـایر شـیرها وجـود ندارنـد یـا غیرفعال هستند.

مواد معدنی موجود در شیر مادر بـرای تـأمین نیـازشیرخوار کافی است؛ اما در شیر گاو به مقدار زیاد وجود دارد.

شیرخوارانی که از شیر گاو تغذیه می شوند به علت دریافت مقدار زیادی از نمک ها نیاز به آب اضافی دارند و کلیه های نارس نوزادان برای دفع نمک هـای اضـافی دچار مشکل خواهد شد؛ درصورتی که مقدار آب موجـود

در شیر مادر نیز کافی است و شیر مادر خواران در4 تـا 6 ماه اول نیاز به آب اضافی حتـی در آب و هـوای گـرم

ندارند. با وجود کم بودن مقدار آهن شیر مادر، جذب آن بسیار خوب است و تـا حـدود 70درصـد، گـاهی حتـی

90درصد آن به مصرف بدن شیرخوار می رسد.

درصد ابتلا به آسم، اگزما و انواع آلـرژی در شـیر مادر خواران بسیار کمتر گزارش شده است؛ به علت اخـتلاف در ترکیـب چربـی شـیر مـادر، شیرخوار پرخوری نمی کند و کمتر چاق مـی شـود. شیر مادر، پاکیزه و دارای درجه حـرارت مناسـب و عاری از آلودگی میکروبی است؛ تغذیه با شیر مادر رابطه ی عـاطفی بـین مـادر و فرزند را بیشتر می کند؛ احتمال بروز اسهال در این کودکان به مراتب کمتر است همچنین کمتر دچـار مشـکلات دنـدانی ناشی از پستانک و تغذیه ی مصنوعی می شوند؛ شیر مـادر خـواران نسـبت بـه کودکـانی کـه بـا شـیر مصنوعی تغذیه می شوند ضریب هوشی بیشتری دارند؛ مکیدن پستان به طور مکرر و با قدرت، بر رشـد و تکامل فک، عضلات فک و صـورت و عضـلات زبان تأثیر بسـزایی دارد و باعـث مـی شـود ایـن کودکان گفتار روان تری داشته باشند؛ عفونت گوش میانی در کودکانی که با شیر مـادرتغذیه می شوند کمتر دیده می شود. از مزایای تغذیه انحصاری بـا شـیرمادر این است که عـادت ماهیانـه  مـادر و امکــان تخمــک گــذاری وی را بــه تعویــق می اندازد؛ درنتیجه حاملگی های زودرس کمتراتفاق می افتد؛ جمع شدن و برگشت رحم به اندازه طبیعی، در مادرانی که به نوزادانشان شـیر مـی دهنـد، سریع تر اتفاق می افتد؛ برگشت سریع رحم به حالت طبیعـی و دیرترشروع شدن عادت ماهیانه به دلیـل شـیردهی باعث جلوگیری از کم خونی مادر می شود؛ مادرانی که نوزادشان را شیر می دهند چون ازچربی ذخیره شده دوران بارداری برای سـاخته شدن شیر استفاده می شود، زودتر وزن اضـافی را از دست می دهند. به همین دلیل زودتر بـه وزن طبیعـی قبـل از بارداری برمی گردند؛ احتمال ابتلا به سرطان پستان و تخمـدان درزنان شیرده کمتر است . به دلیل تماس های مکرر پوست با پوست کودک در زمان شــیردهی و احســاس آرامــش و رضایتی که از ایـن تمـاس حاصـل مـی شـود کودک وضعیت روحی و عاطفی بهتری خواهد داشت.

شیردهی و داروها       
مادران شیرده باید در مورد مصـرف داروهـا بسـیاردقت کنند. تقریباً هـر دارویـی کـه مـادر مصـرف کند مقدار کمی از آن وارد شیر او می شـود؛ ولی این موضوع نبایـد مانع شیر دادن مادر به کودکش شود. مصرف داروهایی نظیـراستامینوفن، آسپرین، مسکن های ساده، داروهـای ضـدسرماخوردگی و آنتی هیستامین ها بـه مقـدار معمـولی و مدت کوتاه و نیز اکثر آنتی بیوتیک ها مانعی بـرای شـیردادن نیستند و هرگاه ضرورت استعمال آنها را پزشک تأیید کند، مادرمـی توانـد از آن هـا اسـتفاده کنـد و بـه شیردهی ادامه دهد. داروهـایی کـه در دوران شـیردهی ممنوع است و در صورت ضـرورت مصـرف، شـیردهی را باید قطع کرد، شامل داروهـای ضـد سـرطان، مواد رادیواکتیو، ترکیبـات طـلا، لیتیـوم، متـی مـازول و بروموکریپتین است.در مادرانی که سیگار می کشند یا مقادیر زیـادی چـای پررنگ، قهوه یا نوشابه های رنگی می نوشند به دلیل ورود این مواد درشیر می تواند موجب بی قراری شیرخوار شود. مواد شیمیایی، ماننـد حشـره کـش هـا، د.د.ت و ...، وقتی برای سمپاشی به کار می روند بـه مقـدار کـم درشیر مادر نیز ترشح می شوند.

مادرانی که کودکانشان را با شیر خـود تغذیـه می کنند علاوه بر کمـک بـه رشـد و تکامـل مناسب نسل آینده، از خروج مبالغ هنگفتی ارز به خـارج از کشـور بـرای ورود شـیر خشـک جلوگیری کرده و از این طریـق بـه توسـعه اقتصادی کشور کمک می کنند.

تهیه کننده: ژاله راستی عمادآبادی، کارشناس گروه بهداشت عمومی