کودکان و نوجوانان آینده‌سازان کشور هستند؛ پس سلامت جسمی، روانی و اجتماعی آنان تضمین‌کننده‌ی سلامت حال و آینده جامعه است. هدف کلی بهداشت مدارس اعتلای سطح سلامت دانش آموزان، کارکنان مدارس و خانواده دانش آموزان از طریق افزایش سطح آگاهی های بهداشتی، ایجاد نگرش مطلوب، تغییر رفتار و تسهیل دسترسی دانش آموزان به خدمات بهداشتی، مشارکت نیروی دانش آموزی، کارکنان مدارس و اولیاء دانش آموزان می باشد. دانش‌آموزان باید بدانند چگونه از خود مراقبت کنند و چه اقداماتی برای سالم نگه‌داشتن اعضای بدن خود انجام دهند، بهداشت محیط چه نقشی در سلامت افراد جامعه دارد و تغذیه‌ی صحیح تا چه حد در سلامت جسمی و پیشرفت تحصیلی آن‌ها مؤثر است.

مدارس به عنوان پایگاه گسترده، جمعیت وسیعی از کودکان را در بر گرفتـه و نقـش مهمی در انتقال اطلاعات بهداشتی به دانش آموزان، خانواده و جامعـه بـه عـهده دارنــد. کودکــان، والدیــن، رهبران و تصمیم گیرندگان آینده کشور هستند و سلامت آنها در گرو دسترسی به اهداف آموزشــی و بهداشتی مناسب است.دانش آموزان قشر عظیم آسیب پذیر جامعه هستند که مراقبت بهداشتی آنان اگـــر چه از نظر تعیین و درجه بندی نیازها در جوامــع مختلف یکسان نیست؛ اما اساسا" برای همه دانـــــش آموزان مدارس صرف نظر از اختلافات نژاد، آب و هوا و منطقه جغرافیایی؛ مسائل همسان و نقطه نظرهای مشترکی وجود دارد به طوری که در اکثر کشـــــورهای جهان مراقبت های بهداشتی دانش آموزان و آموزش آن ها از اهم مسائل ویژه بهداشتی و مورد توجه است.

طبق تعریف سازمان جهانی بهداشت، بهداشت مدارس عبارتست از مجموعه اقداماتی که به منظور تشخیص، تأمین و ارتقاء سلامت جسمی، روانی، اجتماعی و معنوی دانش آموزان و آن دسته از کارکنانی که به نحوی در ارتباط با دانش آموزان قرار دارند به اجرا در می آید.

ضرورت وجودی تشکیلات بهداشت مدارس ناشی از این واقعیت است که دانش آموزان اکثریت عظیمی از جمعیت کشور را تشکیل می دهنـد و بـه دلیل کامـل نشـدن مهارت هـا و شرایط سنـی، آسیب پذیر و در معرض ابتلا به بیماری های عفونی خطرناک، حوادث وسوانح می باشند، بنابـراین نیاز به توجه بیشتری در تأمین بهداشت و حفظ سلامت دارند که این امر در ارتقاء سطح بهداشت جامعه نقش اساسی خواهد داشت.               

مراقبت های بهداشتی در دوران مدرسه و مسائل مربوط به تربیت و بهداشت روان در کودکان دارای اهمیت خاص است که آگاهی معلمین از مسایل بهداشتی و تربیتی می تواند نقش عمده ای در پیشگیری از مشکلات این دوره داشته باشد.                                         

مدرسه به عنوان یک ساختار اجتماعی، برای آموزش، محیطی را فراهم می نماید که کودک در آن سال های حساس زندگی خود را سپری می کند. بهداشت مدارس از این نظر اهمیت دارد که کودکان پس از سن 6 سالگی قدم به مدرسه گذاشته و قسمت مهمی ازسال های زندگی خود را که مصادف با رشد جسمی و روانی آن هاست در مدرسه می گذرانند. بنابراین تأمین سلامت کودکان در واقع مکمل خدمات بهداشت مادران وکودکان است و  اهمیت آن تعداد زیاد افرادی هستند که از این طریق خدمت می گیرند، لذا هر نوع انحراف از حالت طبیعی و سلامت در این دوران باید در اولین فرصت کشف و درمان گردد. یکی از مواردی که باعث می شود تا بهداشت مدارس مورد توجه قرارگیرد ارتباط آن با بهداشت جوامع است. بدین ترتیب که دانش آموز علاوه بر این که فردی از افراد جامعه کوچک مدرسه است، عضوی ازاعضای یک خانواده نیز می باشد که مجموع این خانواده ها در نهایت جامعه را تشکیل می دهد، لذا تأمین بهداشت و حفظ سلامتی دانش آموزان و شکل گرفتن عادات صحیح بهداشتی در مدرسه موجب انتشار اطلاعات و رفتارهای صحیح بهداشتی به خانواده ها و در نتیجه گسترش آن در جامعه می شود. بهداشت مدارس در سیاست بهداشتی و راهبرد کلی سرمایه گذاری های بهداشتی درمانی کشور و مجموعه برنامه های توسعه و رفاه اجتماعی جایگاه و اهمیت ویژه دارد، زیرا مدرسه بعد از خانواده مهمترین نقش را در سلامت کودک برعهده دارد. دانش آموز در مدرسه علاوه بر یادگیری مهارت خواندن و نوشتن، اطلاعات، نگرش ها و رفتارهای جدید را می آموزد. همچنین هنوز بیماری های واگیردار، بیماری های مختلف چشم، دهان و دندان، اختلالات شنوایی، قلبی و عروقی، بیماری های انگلی، کمبودهای تغذیه های و بالاخره اختلالات رفتاری، سلامت دانش آموزان را تهدید می کند و موجب مشکلاتی در فراگیری و افت تحصیلی آن ها می شود. این درحالی است که شناخت به موقع و رفع مشکلات دانش آموزان، اقدامی مؤثر و سنجیده در بهبود سلامت و پیشرفت آموزش آنان خواهد بود. اگر هر یک از نیازهای روانی، اجتماعی، فیزیولوژیک و یا آموزشی دانش آموزان به موقع تأمین نشود در دوره های بعدی زندگی جبران عوارض ایجاد شده امکان پذیر نیست و یا به دشواری جبران می شود.

نقش اصلی برای تأمین، حفظ و ارتقا سلامت دانش آموزان را والدین بر عهده دارند و همگام با آنان مسئولین خدمات بهداشتی و درمانی بخصوص متولیان بهداشت مدارس در این وظیفه مهم سهیم می باشند؛ تا بتوانند با تشخیص سریع مشکلات جسمی و روانی دانش آموزان سعی نمایند تا آنچه که استعداد و قابلیت های دانش آموز را به مخاطره انداخته پیش بینی و بررسی کرده، اقدامات مناسب برای مرتفع شدن آن ها را انجام دهند.

سرمایه گذاری جوامع در امر سلامت و آموزش دانش آموزان امری زیر بنائی تلقی می گردد. بنابراین برای رشد و توسعه یک نسل و بهبود و تکامل نسل بعد، راهکار اصولی آن است که برای بهداشت مدارس سرمایه گذاری مناسبی انجام شود.

ژاله راستی عمادآبادی، کارشناس گروه بهداشت عمومی