بر اساس تعریف سازمان بهداشت جهانی، بیماری های مشترک بین انسان و حیوان (زئونوز) به بیماری هایی اطلاق می شود که به طور طبیعی بین حیوانات مهره دار و انسان قابل انتقال هستند.

از مهم ترین بیماری های مشترک میان انسان و حیوان که در کشور ما دیده می شود، می توان به تب مالت، سالک، هاری، کیست هیداتیک و تب خونریزی دهنده کریمه کنگو اشاره کرد. این بیماری ها می توانند از طریق تماس با حیوانات، گزش حشرات و استفاده از منابع غذایی آلوده به انسان منتقل شوند. 

تب مالت (بروسلوز) که علایم شایع آن تب و لرز، خستگی، تعریق، سردرد، درد مفاصل و کمر، بی اشتهایی، کاهش وزن، یبوست، گلودرد و سرفه خشک می باشد، از طریق حیوانات آلوده (گاو، گوسفند، بز، شتر، خوک و گاومیش) به انسان منتقل می شود. این بیماری از طریق منابع غذایی آلوده نظیر مصرف شیر خام آلوده، فرآورده های لبنی تهیه شده از شیر خام یا شیری که به خوبی جوشیده نشده مخصوصا پنیر محلی، خامه، سرشیر و بستنی های سنتی تهیه شده از شیر غیرپاستورریزه، همچنین تماس انسان با خون، جفت، جنین و ترشحات رحمی حیوان آلوده، تنفس هوای محل نگهداری دام های آلوده، پاشیده شدن خون یا ترشحات دام آلوده به چشم، از مادر آلوده به جنین و همینطور در حین شیردهی قابل انتقال به انسان است. برای پیشگیری از ابتلای انسان به بیماری تب مالت باید از شیر و فراورده های لبنی پاستوریزه یا شیری که به اندازه کافی جوشیده استفاده شود، همچنین قبل و بعد از دوشیدن شیر دست ها با آب و صابون شسته شده و در هنگام ذبح دام از وسایل حفاظتی (مانند دستکش، عینک، چکمه و لباس غیرقابل نفوذ) استفاده گردد. 

بیماری سالک یک بیماری پوستی است که از طریق گزش پشه خاکی (فلبوتوموس) آلوده به انگل لیشمانیا به انسان منتقل می شود و در محل گزش پشه، زخم ابتدا به صورت یک برجستگی کوچک و قرمز رنگی ظاهر می شود که معمولا بدون درد است و در اثر فشار محو نمی شود و ممکن است کمی خارش داشته باشد، پس از گذشت چند هفته تا چند ماه ضایعه بتدریج بزرگتر شده و به صورت یک زخم در می آید. استفاده از پشه بند، نصب توری، پوشیدن لباس های مناسب از غروب تا طلوع آفتاب، جلوگیری از انباشته شدن پسمانده غذایی در منزل، استفاده صحیح از حشره کش های خانگی، جداسازی آغل حیوانات اهلی از محیط مسکونی، بهسازی و مرمت شکاف های موجود در دیوارها و سقف محل زندگی دام، تخلیه منظم فضولات دامی به خارج از محیط زندگی، بهسازی کانال های روباز و دفع صحیح فاضلاب، دفع بهداشتی زباله، تخریب و تسطیح اماکن مخروبه و پرسازی گودال های مرطوب، مبارزه با پشه خاکی و جوندگان با استفاده از تله گذاری و سموم مناسب، اتلاف سگ های ولگرد می تواند از ابتلای انسان به بیماری سالک پیشگیری کند.

بیماری هاری از راه گازگرفتگی، خراشیده شدن پوست و لیسیدن زخم توسط حیوان هار به انسان منتقل می شود. در صورت حیوان گزیدگی، علاوه بر شستشو و ضد عفونی زخم با آب و صابون، واکسن هاری نیز تزریق می شود.

بیماری کیست هیداتیک یکی از خطرناک ترین بیماری های مشترک انسان و حیوان است که انسان و دام ها (گوسفند، بز، شتر و خوک) با خوردن سبزیجات و مواد غذایی آلوده به تخم انگل که با مدفوع سگ دفع گردیده به کیست هیداتیک مبتلا می شوند. پس از بلع تخم، هر اندامی از بدن می تواند محل بوجود آمدن کیست باشد و بسته به این که در چه اندامی کیست ایجاد شده، عملکرد آن عضو مختل می شود. کیست های ریوی و کبدی معمولاً شایع تر هستند. از طریق آموزش همگانی در مورد راه انتقال و انتشار بیماری، رعایت بهداشت فردی و شست و شوی دست ها با آب و صابون بعد از تماس با حیوانات، ضدعفونی نمودن سبزیجات، مبارزه با سگ های ولگرد می توان از ابتلای انسان به این بیماری پیشگیری کرد.

بیماری تب خونریزی دهنده کریمه کنگو از طریق گزش کنه آلوده، له کردن کنه، تماس مستقیم با لاشه گوشت، خون و ترشحات دام های آلوده، تماس با ترشحات، خون و تنفس افراد مبتلا و همچنین تنفس در تماس با دام های آلوده به انسان منتقل می شود. این بیماری باعث بروز تب ناگهانی، بدن درد، کوفتگی، ضعف، سردرد، درد شدید عضلات، بی اشتهایی، درد پشت حدقه چشم، ترس از نور، تهوع، استفراغ، گلودرد، دل درد، تغییرات خلقی مثل بی قراری و افسردگی می شود، علاوه بر این ممکن است استفراغ خونی، خونریزی از گوش، خونریزی از رحم، خون در ادرار و مدفوع نیز دیده شود که در صورت پاسخ ندادن به درمان می تواند منجر به مرگ شود. با رعایت اقداماتی نظیر خودداری از له کردن کنه با دست یا روی بدن دام، خودداری از تماس بدن با ترشحات و خون دام، خودداری از کشتار دام در محل های غیرمجاز، تهیه گوشت مورد نیاز از محل های مطمئن و تحت نظارت دامپزشکی، نگهداری گوشت تازه به مدت 24 ساعت در یخچال و سپس استفاده از آن، روش های حفاظت شخصی در تماس با ترشحات و خون حیوان (پوشیدن دستکش، لباس بلند، چکمه، ماسک و عینک)، اجتناب از خوردن جگر خام و نیم پخته می توان از ابتلای انسان به بیماری کریمه کنگو پیشگیری کرد.

تهیه کننده: لیلا مرادی کارشناس گروه بهداشت عمومی