کیست هیداتیک بیماری انگلی و مشترک بین انسان و دام می باشد. کرم بالغ در روده سگ و نوزاد این کرم در بدن انسان و حیوان اهلی ( نشخوار کنندگان ) زندگی می کند. عامل ایجاد بیماری مرحله نوزادی انگل اکینوکوکوس گرانولوزوس است. آلودگی انسان به این کرم بیشتر درمناطقی که دامداری رواج دارد دیده شده و ارتباط انسان با سگ و دام ها زمینه ابتلا را فراهم می کند.

فاکتورهائی از قبیل سن، شغل، مذهب ، آداب و رسوم مردم نقش زیادی در انتقال و انتشار بیماری دارد. میزان شیوع بیماری درافرادی که تماس بیشتری با سگ دارند، همچون کودکان، یا بعضی مشاغل مانند چوپانان، دباغان و کشاورزان بیشتر است.

دفع تخم های کرم بالغ باعث آلودگی خاک و آب می شود و حیوانات اهلی مانند گوسفند، بز، گاو و شتر (میزبان واسطه) هنگام چریدن، تخم ها را می خورند و انسان به طور تصادفی از طریق خوردن غذا یا آب آلوده به تخم ها و یا از طریق تماس مستقیم با سگ های آلوده درگیر می شود. انگل بلع شده از طریق روده نفوذ کرده و به وسیله سیستم خونی به کبد و ریه ها و به طور به بافت های دیگر منتقل می شود.

در نواحی با شیوع بالا اغلب کودکان مبتلا می شوند، اما کیست های کبدی به چندین سال زمان نیازدارد تا به قدری بزرگ شوند که قابل کشف یا علامت دارشوند. امکان ابتلاء همه ارگان ها در این بیماری وجود دارد.

شایع ترین محل ابتلا کبد (60 تا 70 درصد) و سپس ریه و مغز می باشد. کمتر از 2% موارد گزارش شده کیست در مغز بوده و ابتلاء سایر اعضاء مانند طحال، عضله و ابتلاء چند ارگانی کبد و ریه یا کبد و طحال، ریه و مغز نیز گزارش شده است.

به طور نادر کیست هیداتیک در قلب، تیروئید، پستان، کلیه و بافت نرم گردن و مهره گزارش شده است. بیشترین موارد کیست هیداتیک در بالغین درکبد یافت می شود ولی کیست در ریه و مغز کودکان بیش از افراد بالغ دیده می شود.

پس از بلع تخم، هر اندامی از بدن می تواند محل به وجود آمدن کیست باشد و بسته به این که در چه اندامی کیست ایجاد شده اختلال در عملکرد عضو دیده می شود. کیست های ریوی و کبدی معمولاً شایع تر هستند .

علائم بیماری بستگی به عضو درگیر، اندازه کیست، محل دقیق آن در عضو مبتلا، واکنش های بین کیست و عضو مبتلا، پاره شدن کیست، همچنین واکنش های ایمونولوژیک به دنبال آن مثل شوک آنافیلاکسی و غیره دارد. ممکن است دوره کمون بیماری بین 5 تا20 سال به طول بیانجامد.

آغاز این بیماری معمولاً علائمی را به همراه ندارد. دراغلب موارد سال ها طول می کشد تا بیماری علامت دار شود و گاها کیست خود به خود بهبودی پیدا می کند. بعد از سال ها به علت بزرگ شدن و ایجاد اثر فشاری، بیمار احساس دردشکمی، بی اشتهایی و احساس توده شکمی می کند.

کیست های کبدی علائمی همچون بزرگی کبد، قولنج کبدی و زردی ایجاد می نمایند. در کیست های ریه علائم مختلفی از جمله سرفه، تنگی نفس، دردهای قفسه سینه و خلط خونی دیده می شود. کیست در مغز موجب اختلالات عصبی تاری دید ، لرزش و صرع می گردد.

کیست در کلیه با سوزش ادرار و وجود خون در ادرار خودنمایی می کند. کیست قلبی ممکن است باعث تپش قلب، تنگی نفس، اختلال عمل قلب گردد.

در موارد نادر با درگیری اعضایی مثل مغز، چشم، استخوان و عضلات، علائم جدی مثل کوری و فلج ایجاد می کند. تشخیص بیماری معمولاً از طریق سونوگرافی صورت می‌گیرد، اما سی‌تی اسکن یا ام‌آرآی نیز می‌توانند مورد استفاده قرار بگیرند. آزمایش خونی که در آن پادتن‌های ضد این عفونت را بررسی می‌کنند و همچنین نمونه برداری نیز می‌توانند مؤثر باشند.

به علت انتشار کیست و محدود نبودن حدود آن، درمان مشکل است. در مواردی که کیست ها کوچک و محدود باشند بعضی از داروها باعث بهبودی می شوند، اما در همه موارد جوابگو نیستند و جراحی تنها درمان قطعی است .

در مواردی که کیست هیداتیک بزرگ و در اندام‌های حیاتی تشکیل شده و خطر پارگی وجود داشته باشد، درمان به روش جراحی انجام می شود. در سال‌های اخیر تخلیه یا خارج کردن محتویات کیست با کمک سونوگرافی یکی از روش‌های جدید جراحی است که در آن عوارض بعد از عمل جراحی وجود ندارد و بیمار می‌تواند بعد از عمل مرخص شود.

البته بیماران بعد از عمل جراحی باید مدتی دارو مصرف کنند. کیست‌هایی که ریز هستند و مشکلی برای بیمار ایجاد نمی‌کنند را با دارو درمان می‌کنند.

رعایت بهداشت فردی و محیط، ضد عفونی نمودن سبزیجات، محصور نمودن مزارع کشت سبزیجات، معدوم ساختن اندام های آلوده به کیست هنگام ذبح دام، خوراندن داروهای ضد انگلی به سگ های شناسنامه دار و گله، عدم تماس با سگ سانان، درمان سگ های آلوده صاحب دار، از بین بردن سگ های ولگرد، کشتار دام ها در کشتار گاهای بهداشتی، کشتار دام ها در سنین پایین تر (ممانعت از بزرگ شدن کیست ها) ، دفع بهداشتی امعاء و احشاء آلوده، عدم تغذیه سگ ها با مانده امعاء و احشای کشتارگاهی و آموزش همگانی می توان از انتقال و انتشار بیماری جلوگیری کرد.

مهناز زادانی فرد - کارشناس بهداشت عمومی