دانشکده بهداشت
حافظت در برابر بیماری ها با برنامه ی ایمن سازی
حافظت در برابر بیماری ها با برنامه ی ایمن ساز
محافظت در برابر بیماری ها با برنامه ی ایمن سازی
برنامه ی ایمن سازی یکی از مؤثرترین روش های پیشگیری از ابتلا به بسیاری از بیماری های عفونی خطرناک و پرهزینه است. با اجرای برنامه واکسیناسیون همگانی در جهان، شیوع بسیاری از بیماری ها ی خطرناک در بین شیرخواران، کودکان و بالغین کاهش بارزی پیدا کرده است. به طوری که اکنون شیوع بیماری هایی نظیر دیفتری، کزاز، سیاه سرفه، سرخک و فلج کودکان با واکسیناسیون همگانی با موفقیت کنترل و در بسیاری از کشورها به حداقل میزان خود رسیده است، یا بیماری آبله که با واکسیناسیون همگانی و پی گیری جهانی ریشه کن شده است.
در کشور ما بیماری هایی نظیر دیفتری، سیاه سرفه، کزاز، هموفیلوس آنفلوانزای تیپ ب، سل، فلج اطفال، هپاتیت ب، سرخک و سرخجه قابل پیشگیری با واکسن هستند که مطابق با برنامه و راهنمای کمیته کشوری ایمن سازی، گروه های هدف از جمله کودکان زیر 6 سال، نوجوانان، زنان سنین باروری و سایر گروه های در معرض خطر واکسینه می شوند.
واکسـن از باکتـری یـا ویـروس زنـده ضعیف شـده و یا غیـرفعال شـده و یـا جزئـی از آن هـا (ماننـد آنتـی ژن سـطحی خالـص شـده یـا توکسـوئید) سـاخته شـده اسـت. بـا تزریـق واکسـن، سیسـتم ایمنـی بـدن علیـه باکتـری یـا ویـروس وارد شـده بـه بـدن، آنتـی بادی سـاخته و باعث بالا بـردن مصونیت بدن در مقابـل بیمـاری ناشـی از آن می شـود. واکسـن هـا بـه دو گـروه واکسـن هـای زنـده ضعیـف شـده و واکسـن هـای غیـرزنـده (غیرفعـال) تقسـیم می شـوند.
واکســن هــای باکتریایــی شــامل واکســن هــای حــاوی باکتــری زنــده ضعیــف شــده (ماننــد ب.ث.ژ)، باکتــری کشــته شــده (ماننــد ســیاه ســرفه)، توکســوئید (ماننــد دیفتــری و کــزاز) و واکســن هــای پلــی ســاکاریدی (ماننــد پنوموکــوک پلــی ســاکاریدی و مننگوکــوک پلــی ســاکاریدی) هســتند.
واکســن هــای ویروســی شــامل ویــروس زنــده ضعیــف شــده (مانند واکسن سرخک، سرخجه و اوریون، واکســن خوراکــی فلــج اطفــال و تــب زرد)، ویــروس کامــل غیرفعــال (ماننــد واکسـن تزریقـی فلـج اطفـال و هـاری) و بخشـی از آنتـی ژن سـطحی ویـروس (ماننــد هپاتیــت ب و آنفلوانــزا) هســتند.
واکسن هایی که در برنامه ی ایمن سازی کشوری استفاده می شوند بسیار مؤثر و ایمن هستند و عوارض جانبی آن ها ناچیز است؛ اما به طور کلی هیچ واکسنی عاری از عوارض جانبی نیست. افرادی که واکسن دریافت می کنند ممکن است عوارض جانبی خفیفی از خود بروز دهند یا به ندرت با عوارض شدید مواجه شوند. عوارض متعددی تاکنون برای واکسن ها گزارش شده است که شایع ترین آن ها تب، حساسیت، درد و تورم در محل تزریق است. این عوارض اغلب در طی 24 ساعت اول بعد از تزریق ظاهر شده و به طور معمول در کودکان بارزتر است. پس از تزریق واکسن سیاه سرفه بندرت ممکن است کودک دچار آنسفالیت شود. این عارضه معمولا" چند روز پس از تزریق این واکسن به صورت بی قراری، تشنج، اختلال رفتاری و تغییر سطح هشیاری خودنمائی می کند.
در بعضی از کودکان محل تزریق واکسن متورم، ملتهب، قرمز رنگ، سفت و دردناک می شود که جهت کاهش عوارض توصیه می شود در 24 ساعت اول کمپرس سرد و در 24 ساعت بعد کمپرس گرم انجام شود. پاشویه و مصرف مسکن (استامینوفن) در صورت بالا بودن تب می تواند باعث کاهش تب شود. بعد از تزریق واکسن های سه گانه (ثلاث) و پنج گانه (پنتاوالان)، در صورت بروز تب، درد و بی قراری، بسته به سن کودک قطره، شربت و یا قرص استامینوفن با دز مناسب تجویز شده و در صورت نیاز هر چهار ساعت یک بار (حداکثر تا 5 بار در 24 ساعت) تکرار می شود. در مـورد کـودکان دچـار بیمـاری هـای قلبـی کـه مسـتعد نارسـایی حـاد احتقانـی در اثـر عوامـل تسـهیل گـر مثـل تـب هســتند، توصیه می شود استامینوفن تا 48 ساعت بعد از تزریق واکسن های سه گانه (ثلاث) و پنج گانه (پنتاوالان) تجویز شود. در صورت ایجاد آبسه چرکی به علت استریل نبودن سر سوزن و یا آبسه بدلیل تزریق سطحی، بایستی به کودک استامینوفن داده و فورا" به مرکز خدمات جامع سلامت ارجاع داده شود.
به طور کلی هدف ایمن سازی، حفاظت فرد و جامعه در برابر بیماری های قـابل پیشگیری با واکسـن است. ایمن سازی به موقع، گروه های هدف را در برابر بیماری هایی که بیشتر در معرض ابتلا به آن ها هستند محافظت می کند. برنامه ی ایمن‌سازی کشور از تجربیات موفق ملی در زمینه بهداشت همگانی است. این برنامه توانسته حدود 99 درصد گروه هدف را تحت پوشش واکسیناسیون همگانی قرار دهد و بیش ترین تاثیر را در کاهش مرگ و میر به ویژه مرگ و میر کودکان و افزایش رشد جمعیت داشته است.
تهیه کننده: لیلا مرادی کارشناس گروه بهداشت عمومی
فریبا برزگری مدیر روابط عمومی دانشکده
منابع:
- برنامه و راهنمای ایمن سازی مصوب کمیته کشوری ایمن سازی، تهران: وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، مرکز مدیریت بیماری های واگیر، عبدالله کریمی و همکاران چاپ اول، 1394
- راهنمای کشوری مراقبت پیامدهای نامطلوب ایمن سازی، تهران: وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، مرکز مدیریت بیماری های واگیر، محمد مهدی گویا و همکاران، چاپ اول، 1390
- واکسیناسیون و بیماری های قابل پیشگیری با واکسن، دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی مشهد، مدیریت توسعه شبکه و ارتقاء سلامت، واحد آموزش بهورزی، علیرضا شجاعی و همکاران، 1396
برنامه ی ایمن سازی یکی از مؤثرترین روش های پیشگیری از ابتلا به بسیاری از بیماری های عفونی خطرناک و پرهزینه است. با اجرای برنامه واکسیناسیون همگانی در جهان، شیوع بسیاری از بیماری ها ی خطرناک در بین شیرخواران، کودکان و بالغین کاهش بارزی پیدا کرده است. به طوری که اکنون شیوع بیماری هایی نظیر دیفتری، کزاز، سیاه سرفه، سرخک و فلج کودکان با واکسیناسیون همگانی با موفقیت کنترل و در بسیاری از کشورها به حداقل میزان خود رسیده است، یا بیماری آبله که با واکسیناسیون همگانی و پی گیری جهانی ریشه کن شده است.
در کشور ما بیماری هایی نظیر دیفتری، سیاه سرفه، کزاز، هموفیلوس آنفلوانزای تیپ ب، سل، فلج اطفال، هپاتیت ب، سرخک و سرخجه قابل پیشگیری با واکسن هستند که مطابق با برنامه و راهنمای کمیته کشوری ایمن سازی، گروه های هدف از جمله کودکان زیر 6 سال، نوجوانان، زنان سنین باروری و سایر گروه های در معرض خطر واکسینه می شوند.
واکسـن از باکتـری یـا ویـروس زنـده ضعیف شـده و یا غیـرفعال شـده و یـا جزئـی از آن هـا (ماننـد آنتـی ژن سـطحی خالـص شـده یـا توکسـوئید) سـاخته شـده اسـت. بـا تزریـق واکسـن، سیسـتم ایمنـی بـدن علیـه باکتـری یـا ویـروس وارد شـده بـه بـدن، آنتـی بادی سـاخته و باعث بالا بـردن مصونیت بدن در مقابـل بیمـاری ناشـی از آن می شـود. واکسـن هـا بـه دو گـروه واکسـن هـای زنـده ضعیـف شـده و واکسـن هـای غیـرزنـده (غیرفعـال) تقسـیم می شـوند.
واکســن هــای باکتریایــی شــامل واکســن هــای حــاوی باکتــری زنــده ضعیــف شــده (ماننــد ب.ث.ژ)، باکتــری کشــته شــده (ماننــد ســیاه ســرفه)، توکســوئید (ماننــد دیفتــری و کــزاز) و واکســن هــای پلــی ســاکاریدی (ماننــد پنوموکــوک پلــی ســاکاریدی و مننگوکــوک پلــی ســاکاریدی) هســتند.
واکســن هــای ویروســی شــامل ویــروس زنــده ضعیــف شــده (مانند واکسن سرخک، سرخجه و اوریون، واکســن خوراکــی فلــج اطفــال و تــب زرد)، ویــروس کامــل غیرفعــال (ماننــد واکسـن تزریقـی فلـج اطفـال و هـاری) و بخشـی از آنتـی ژن سـطحی ویـروس (ماننــد هپاتیــت ب و آنفلوانــزا) هســتند.
واکسن هایی که در برنامه ی ایمن سازی کشوری استفاده می شوند بسیار مؤثر و ایمن هستند و عوارض جانبی آن ها ناچیز است؛ اما به طور کلی هیچ واکسنی عاری از عوارض جانبی نیست. افرادی که واکسن دریافت می کنند ممکن است عوارض جانبی خفیفی از خود بروز دهند یا به ندرت با عوارض شدید مواجه شوند. عوارض متعددی تاکنون برای واکسن ها گزارش شده است که شایع ترین آن ها تب، حساسیت، درد و تورم در محل تزریق است. این عوارض اغلب در طی 24 ساعت اول بعد از تزریق ظاهر شده و به طور معمول در کودکان بارزتر است. پس از تزریق واکسن سیاه سرفه بندرت ممکن است کودک دچار آنسفالیت شود. این عارضه معمولا" چند روز پس از تزریق این واکسن به صورت بی قراری، تشنج، اختلال رفتاری و تغییر سطح هشیاری خودنمائی می کند.
در بعضی از کودکان محل تزریق واکسن متورم، ملتهب، قرمز رنگ، سفت و دردناک می شود که جهت کاهش عوارض توصیه می شود در 24 ساعت اول کمپرس سرد و در 24 ساعت بعد کمپرس گرم انجام شود. پاشویه و مصرف مسکن (استامینوفن) در صورت بالا بودن تب می تواند باعث کاهش تب شود. بعد از تزریق واکسن های سه گانه (ثلاث) و پنج گانه (پنتاوالان)، در صورت بروز تب، درد و بی قراری، بسته به سن کودک قطره، شربت و یا قرص استامینوفن با دز مناسب تجویز شده و در صورت نیاز هر چهار ساعت یک بار (حداکثر تا 5 بار در 24 ساعت) تکرار می شود. در مـورد کـودکان دچـار بیمـاری هـای قلبـی کـه مسـتعد نارسـایی حـاد احتقانـی در اثـر عوامـل تسـهیل گـر مثـل تـب هســتند، توصیه می شود استامینوفن تا 48 ساعت بعد از تزریق واکسن های سه گانه (ثلاث) و پنج گانه (پنتاوالان) تجویز شود. در صورت ایجاد آبسه چرکی به علت استریل نبودن سر سوزن و یا آبسه بدلیل تزریق سطحی، بایستی به کودک استامینوفن داده و فورا" به مرکز خدمات جامع سلامت ارجاع داده شود.
به طور کلی هدف ایمن سازی، حفاظت فرد و جامعه در برابر بیماری های قـابل پیشگیری با واکسـن است. ایمن سازی به موقع، گروه های هدف را در برابر بیماری هایی که بیشتر در معرض ابتلا به آن ها هستند محافظت می کند. برنامه ی ایمن‌سازی کشور از تجربیات موفق ملی در زمینه بهداشت همگانی است. این برنامه توانسته حدود 99 درصد گروه هدف را تحت پوشش واکسیناسیون همگانی قرار دهد و بیش ترین تاثیر را در کاهش مرگ و میر به ویژه مرگ و میر کودکان و افزایش رشد جمعیت داشته است.
تهیه کننده: لیلا مرادی کارشناس گروه بهداشت عمومی
فریبا برزگری مدیر روابط عمومی دانشکده
منابع:
- برنامه و راهنمای ایمن سازی مصوب کمیته کشوری ایمن سازی، تهران: وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، مرکز مدیریت بیماری های واگیر، عبدالله کریمی و همکاران چاپ اول، 1394
- راهنمای کشوری مراقبت پیامدهای نامطلوب ایمن سازی، تهران: وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، مرکز مدیریت بیماری های واگیر، محمد مهدی گویا و همکاران، چاپ اول، 1390
- واکسیناسیون و بیماری های قابل پیشگیری با واکسن، دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی مشهد، مدیریت توسعه شبکه و ارتقاء سلامت، واحد آموزش بهورزی، علیرضا شجاعی و همکاران، 1396
نظر دهید