ویـی پاسـتور دانشـمند فرانسـوی بـرای اولیـن بـار واکسـن هـاری را ســاخت و بــه جامعــه بشــریت اهــدا نمــود. بــرای بزرگداشــت خدمـات ایـن دانشـمند برجسـته، سـالروز فـوت او بـه عنـوان روز جهانـی هـاری انتخـاب شـده اسـت. هـدف از تعییـن روزی بـرای هـاری، ایجـاد فرصتـی بـرای آمـوزش و افزایـش آگاهـی کلیـه افراد جامعـه در مـورد بیمـاری هـاری، پیشـگیری از حیـوان گزیدگـی و کنتـرل و حـذف بیمـاری هـاری در جوامـع بشـری اسـت.

بیماری هاری

 هــاری نوعــی عفونــت ویروســی دســتگاه اعصــاب مرکــزی و قابــل انتقال به واسـطه گـزش بیـن حیـوان و انسـان اسـت کـه معمـولا حیـوان هـار بـه انسـان منتقـل میشـود و در صـورت بـروز علایـم بیمـاری در انسـان متاسـفانه همیشـه (100 درصـد) کشـنده اسـت ولــی خوشــبختانه علی رغــم کشــندگی بــالای ایــن بیمــاری، در صــورت انجــام کلیــه مراحــل پیشــگیری و درمــان بیمــاری از جملــه شستشــوی صحیــح محــل گــزش بــا آب و صابــون و مــواد ضدعفونــی کننــده، واکسیناســیون و تزریــق ســرم ضــد هــاری به موقــع و کامــل میتــوان از ابتــلا بــه هــاری پیشــگیری نمــود.

روش انتقال و بیماری زایی

 ویـروس هـاری معمـولا در هنـگام گـزش و از طریـق بـزاق حیـوان هــار بــه انســان انتقــال می یابــد. همچنیــن ویــروس هــاری میتوانـد از طریـق تمـاس بـزاق حیـوان هـار بـا خـراش پوسـتی، چشـم و غشـاهای مخاطـی دهـان، مقعـد و واژن وارد بـدن انسـان شــده و باعــث بــروز بیمــاری شــود. هنگامــی کــه ویــروس از طریــق گــزش وارد بــدن میشــود، ابتــدا در محــل ورود در عضــات تکثیــر یافتــه و پــس از پیــدا کــردن سیسـتم عصبـی، بـه سیسـتم اعصـاب مرکـزی رسـیده و بعـد بـه غــدد بزاقــی انتشــار مییابــد.

علایم بیماری در انسان

دوره کمـون ایـن بیمـاری در انسـان حـدود 2 تـا 3 مـاه اسـت ولـی ممکـن اسـت از چنـد روز تـا یـک سـال نیـز طـول بکشـد. دوره کمــون بــه مقــدار ویــروس وارد شــده بوســیله گازگرفتگــی، محـل گـزش و شـدت زخـم بسـتگی دارد. خطـر ابتـلا بـه هـاری در گـزش در بعضـی نواحـی بیشـتر اسـت کـه شـامل سـر و گـردن و ناحیـه تناسـلی اسـت. بیمـاری بـا احسـاس اضطـراب و نگرانـی، سـردرد، افزایـش مختصـر درجــه حــرارت بــدن و بیقــراری شــروع میشــود. اغلــب اوقــات درد و خــارش در محــل زخــم احســاس و افزایــش ترشــح بــزاق مشــاهده میگــردد. همچنیــن ممکــن اســت گرفتگی هــای عضــلات تنفســی و نیــز تشـنجات عمومـی ایجـاد شـود. پـس از بـروز علایـم بیمـاری بیمـار حداکثـر 2 هفتـه عمـر مـی کنـد. به نـدرت ممکـن اسـت هـاری فلجـی ظاهـر شـود کـه ایـن شـکل نیـز پـس از کمـا منجـر بـه فـوت بیمـاری میشـود

.

پیشگیری از هاری در انسان

 با توجه به اینکه در اغلب موارد ویروس هاری از طریق گزش سگ هار به انسان انتقال مییابد، لذا یکی از مهمترین راهکارهای پیشگیری از هاری در انسان، پیشگیری و کنترل هاری در سگها با هدف کاهش جمعیت حیوانات حساس از طریق واکسیناسیون حداقل 70 درصد جمعیت سگها الزم است که:  

جمعیت سگهای بی صاحب و ولگرد کنترل گردد.

به جامعه بخصوص محصلین در مورد پیشگیری از گزش به دنبال مواجهه با حیوانات آموزش داده شود.

عدم تحریک حیوانات بخصوص سگها و رعایت احتیاطات لازم در مواجهه با سگهای غریبه ضروری است.

اقدامات لازم در افراد گزیده شده:

تمام افرادی که مورد گزش قرار میگیرند، باید برای انجام اقدامات پیشگیری به نزدیکترین مرکز خدمات جامع سلامت مراجعه کنند. اولین اقدام پس از گزش، شستشوی تمامی جراحت حداقل به مدت 15 دقیقه و ضد عفونی کردن آنها با الکل یا بتادین است. انجام واکسیناسیون هاری ضروری است. در صورت نیاز تزریق سرم (ایمونوگلوبولین) ضد هاری در محل جراحت باید انجام شود.

واکسیناسیون افراد در معرض خطر

 در گروههای در معرض خطر که احتمال ابتلا به هاری در آنها بالا است )دامپزشکان، طبیعت گردان، آتشنشانان، غارنوردان، شکارچیان، محیط بانان و ...(، قبل از بروز حیوان گزیدگی، واکسیناسیون پیش از تماس انجام میشود.

حقایق کلیدی در مورد بیماری هاری

 در صورت ابتلای انسان به بیماری هاری و بروز علایم، منجر به مرگ میگردد. سالانه 59 هزار مرگ انسان به علت ابتلا به بیماری هاری در بیش از 150 کشور در جهان رخ میدهد. 50 درصد از افراد گاز گرفته شده توسط حیوانات مظنون به هاری، کودکان زیر 15 سال هستند. سگها عامل اصلی موارد حیوان گزیدگی و انتقال بیماری هاری و مرگ ناشی از آن در انسان هستند. حذف هاری از طریق پیشگیری از گزش سگ و انجام واکسیناسیون سگ ها امکان پذیر است. شستشوی فوری و کامل زخم با آب و صابون، تزریق واکسن و سرم ضد هاری پس از تماس با یک حیوان مظنون به هاری بسیار مهم، حیاتی است و نجات دهنده است.

آمار حیوان گزیدگی و موارد فوت ناشی از ابتال به بیماری هاری در ایران

در سال (1397 )بیش از 207 هزار مورد حیوان گزیدگی در کل کشور رخ داده که با ارایه خدمات شبانه روزی بیش از 700 واحد درمان و پیشگیری هاری در سراسر کشور و انجام اقدامات مدیریت مواجهه با حیوان گزیدگی و پیشگیری پس از مواجهه، نظام سلامت کشور قادر بوده که از ابتلا و مرگ حتمی تعداد زیادی از افرادی که توسط حیوانات هار گزیده شده اند پیشگیری نماید و به علت دقت و حساسیتی که در اجرای برنامه کشوری کنترل و پیشگیری از هاری اعمال میگردد، علیرغم تعداد بسیار بالای موارد حیوان گزیدگی، تعداد موارد بروز بیماری هاری در انسان و مرگ ناشی از آن در کشور سالیانه کمتر از 10 مورد و در سال گذشته 6 مورد بوده است. متاسفانه در سنوات اخیر تعداد موارد حیوان گزیدگی در کشور به علت افزایش سگهای ولگرد (نه تنها در سطح روستا بلکه در سطح شهرها( رو به افزایش بوده و اگر اقدامی جدی و اصولی برای جمع آوری سگهای ولگرد انجام نشود، هر روز پیشگیری و مقابله با حیوان گزیدگی مشکل تر و کنترل بیماری هاری و تحقق هدف جهانی که همانا حذف بیماری هاری انسانی ناشی از گزش سگ تا سال 2030 است، دشوارتر میشود.

توصیه های خودمراقبتی پیشگیری و کنترل حیوان گزیدگی و بیماری هاری

 از نزدیک شدن به سگهای ولگرد و بدون صاحب بپرهیزید، چراکه بیشترین موارد حیوان گزیدگی انسانها توسط سگها روی میدهد.

از آزار و اذیت و نزدیک شدن به حیوانات پرهیز کنید، چراکه سایر حیوانات اهلی و وحشی نیز میتوانند آلوده به ویروس هاری باشند و در صورت گزش، احتمال ابتلا به بیماری هاری وجود دارد.

در صورت بروز گزش یا تماس با حیوانات که منجر به مجروح شدن یا خراش پوستی شد، بلافاصله به نزدیکترین مرکز خدمات جامع سلامت مراجعه نماید.

پنجه کشیدن گربه (به علت لیسیدن پنجه) همانند گاز گرفتگی محسوب میشود و نیازمند درمان پیشگیری هاری است.

شستشوی محل حیوان گزیدگی با آب و صابون اولین قدم جهت پیشگیری از ابتلای به بیماری هاری است. در صورت نگهداری سگ و گربه، نسبت به واکسینه نمودن سالانه آنها بر علیه بیماری هاری اقدام نمایید.

تهیه کننده: دکتر علیرضا میراحمدی زاده پزشک و عضو هیات علمی دانشکده بهداشت

راضیه السادات عطاپور کارشناس اپیدمیولوژی دانشکده بهداشت