آسم، بیماری التهابی مزمن و غیرواگیر ریه است. این بیماری همیشه وجود دارد؛ حتی زمانی که بیمار مبتلا به آسم احساس ناخوشی ندارد. علت دقیق و اصلی آسم هنوز نامشخص است ولی آنچه تا کنون روشن شده، این است که اگر در خانواده یک فرد، سابقه یکی از انواع بیماری های آلرژیک (اگزما ،آلرژی بینی، آلرژی غذایی و آسم) وجود داشته باشد، احتمال بروز آسم در چنین فردی و خانواده اش بیشتر می شود. همچنین ممکن است بیماری آسم در افرادی که هیچ سابقه ای از آلرژی ندارند نیز رخ دهد. برخی افراد نیز به دلیل تماس های شغلی ممکن است دچار آسم شوند؛ مانند کارگران نانوایی، چوب بری، رنگ سازی و ... که در اثر تماس با بعضی از مواد حساسیت زا و محرک ممکن است در معرض ابتلا به آسم قرار داشته باشند.

عوامل محیطی در بروز و یا تشدید آسم

گرده های گل و گیاه، عوامل حساسیت زای حیوانات (پر، مو یا پوست)، قارچ ها و کپک‌ها، هیره یا مایت موجود در گرد و خاک خانه ها، سوسک و انواع حشرات، دود سیگار و سایر مواد دخانی مانند قلیان و پیپ، آلودگی هوا، تغییرات آب و هوایی، به خصوص هوای سرد و خشک، بوهای تند (مانند رایحه عطر و ادوکلن)، آلاینده های شیمیایی مانند شوینده ها و حشره‌کش ها، تغییرات هیجانی شدید (مانند گریه و خنده شدید، غم و شادی مفرط، استرس)، عفونت های ویروسی (مانند سرماخوردگی و آنفلوانزا)، ورزش و فعالیت فیزیکی، داروهایی مانند آسپیرین و برخی مسکن ها، مواد افزودنی غذاها و حساسیت های غذایی، به ویژه در کودکان، عدم تغذیه با شیر مادر، کمبود ویتامین D و چاقی از مهم ترین عوامل محیطی در بروز و یا تشدید آسم محسوب می شوند.

علائم آسم

• سرفه: سرفه بیماران مبتلا به آسم معمول در اواخر شب و اوایل صبح تشدید می شود و خواب آن ها را مختل می‌کند. این سرفهه ا ممکن است تک تک یا حمله ای باشند ولی معمولا" برای مدتی نسبتا طولانی ادامه پیدا می‌کنند. در هر صورت، اگر این سرفه ها بیشتر از 4 هفته طول بکشند، باید بیمار را برای بررسی از نظر آسم به پزشک متخصص ارجاع داد.
• خس خس: نوعی صدای زیر است که هنگام تنفس (معمولا" در بازدم) شنیده می شود. خس خس سینه را باید از خرخر که نوعی صدای بم است و معمولا" در هنگام دم شنیده می شود، افتراق داد. خس خس عود کننده نیز از علائمی است که باید در صورت مشاهده آن، به بیماری آسم مشکوک شد و بیمار را به پزشک متخصص ارجاع داد.
• تنگی نفس: در تنفس طبیعی، عمل دم و بازدم به راحتی و بدون احساس فشار یا کمبود هوا صورت می گیرد ولی اگر بیمار دچار اختلال تنفس به صورت تنگی نفس شود، باید به آن به عنوان یکی از علائم هشداردهنده توجه کرد و به آسم مشکوک شد و جهت بررسی بیشتر، بیمار را به پزشک ارجاع داد. البته همه بیماران علائم بالا را به طور کامل ندارند و شدت و میزان این علائم نیز در حالت های مختلف بیماری یک بیمار (به ویژه در هنگام حمله آسم) متفاوت است. همچنین ممکن است در بعضی از افراد، بیماری آسم به طور همزمان با سایر اختلالات آلرژیک مانند آلرژی بینی) با علائمی نظیر عطسه مکرر، خارش، آبریزش و گرفتگی بینی و یا اگزما با علائمی نظیر ضایعات پوستی خارش دار دیده شود.

کنترل و درمان آسم

آسم یک بیماری مزمن است که تا کنون راه حلی برای ریشه کن کردن آن پیدا نشده ولی این بیماری را می توان به شکلی درمان و کنترل کرد که از بروز علائم و حمله های آن پیشگیری شود. در صورت کنترل بیماری آسم می توان از زندگی مطلوبی برخوردار بود. اما باید دانست که داروها تنها راه کنترل آسم نیستند؛ بلکه پرهیز از عوامل محرکی که سبب التهاب مجاری هوایی و تشدید آسم می شوند، بسیار اهمیت دارند. بنابراین یکی از اصول اولیه کنترل آسم، انجام اقدامات پیشگیرانه است.

مهم ترین اقدامات پیشگیرانه برای کنترل آسم

• برای مقابله با هیره (مایت) موجود در گرد و خاک خانه ها باید بالش ها و تشک ها در پوشش های غیرقابل نفوذ (مثال پوشش پلاستیکی) پیچیده شوند و کلیه ملحفه ها هفته ای یک بار در آب داغ (60 درجه سانتی گراد) شسته و در آفتاب خشک شوند. در صورت امکان نباید از قالی به عنوان کف پوش استفاده کرد و وسایل فراوان (مانند اسباب بازی، کتاب و مبلمان) نیز نباید در داخل اتاق کودک نگهداری شوند. سطح رطوبت خانه باید کاهش یابد و هنگام نظافت منزل نیز بهتر است فرد مبتلا به آسم در منزل نباشد.
• باید از نگهداری حیوانات خانگی در محیط داخل منزل خودداری شود و به هیچ وجه اجازه ورود حیوانات دست آموز مانند گربه و سگ به رختخواب داده نشود. از به کار بردن بالش یا تشک حاوی پر، پشم و کرک نیز باید اجتناب شود.
• سوسک نیز یکی از عوامل حساسیت زا است که باید با روش های مناسب آن را از محل کار و زندگی دفع کرد.
• باید از مصرف دخانیات و یا قرار گرفتن در معرض دود سیگار سایر افراد خودداری شود. همچنین اجازه سیگار کشیدن در خانه یا فضاهای بسته نیز نباید به دیگران داده شود.
• هنگام آلودگی شدید هوا باید از خروج از منزل و ورزش در فضای آزاد اجتناب کرد. به منظور پیشگیری از آلودگی هوای داخل منزل نیز باید از مصرف سوخت های بیولوژیک نظیر چوب، فضولات و زباله خودداری کرد.
•  تغذیه انحصاری با شیر مادر، به خصوص در 6 ماه اول زندگی، خطر بروز آلرژی و آسم را کاهش می دهد. لذا برای پیشگیری از آسم بهتر است از شیرخشک استفاده نشود.
• بعضی از بیماران مبتلا به آسم به بوهای تند مثل بوی رنگ و اسپری مو، عطر و ادوکلن، سفیدکننده ها و جوهر نمک واکنش نشان می دهند. از این عوامل محرک نیز باید اجتناب شود
• گرده های گیاهی موجود در فضا غالبا" سبب آسم و آلرژی فصلی می شوند. درختانی مثل نارون، کاج، سپیدار و علوفه هرز در فصول مختلف سال، مشکل ساز هستند. در فصل های گرده افشانی باید با بستن در و پنجره از نفوذ گرده ها به اتاق جلوگیری کرد.
• رطوبت و گرما سبب رشد قارچ ها و کپک ها می شوند. کپک ها و قارچ ها از عوامل حساسیت زا در فضاهای بسته به شمار می روند. لذا باید از منابع تکثیر قارچ مثل جاهای مرطوب اجتناب کرد و محل های مرطوب مانند حمام و زیرزمین را به طور مکرر تمیز کرد.

دکتر لیلا مرادی دکتری آموزش بهداشت و کارشناس گروه بهداشت عمومی