دیابت یکی از شایع ترین بیماری های مزمن است که طی سال های اخیر افزایش شیوع بیماری در جهان، آن را به بزرگترین اپیدمی تاریخ تبدیل کرده است و چهارمین علت مرگ و میر در بیشتر کشورهای جهان می باشد.

به گزارش روابط عمومی دانشکده بهداشت، دیابت یک اختلال در سوخت و ساز متابولیسم بدن است و زمانی رخ می دهد که لوزالمعده انسولین کافی تولید نمی کند یا بدن به طور موثر از انسولین تولید شده نمی تواند استفاده کند. هنگامی که سطح قندخون افزایش می یابد، انسولین ترشح می شود و بدن را قادر می سازد که قندخون را یا مصرف کند یا ذخیره سازد. انسولین هورمونی است که قندخون را تنظیم می کند، بدون انسولین سطح قندخون بالا می رود، افزایش قندخون یا هایپرگلیسمی شایع ترین علامت دیابت کنترل نشده است و در طول زمان منجر به آسیب های جدی به قلب، کلیه، چشم، اعصاب و عروق خونی می شود. دیابت به انواع مختلفی از جمله دیابت نوع 1(وابسته به انسولین)، دیابت نوع 2 (غیروابسته به انسولین) و دیابت حاملگی تقسیم بندی می شود.

در مبتلایان به دیابت نوع 1، تولید انسولین در بدن کاهش می یابد و یا به طور کامل قطع می شود. حدود 5 تا 10 درصد کل دیابتی ها را مبتلایان به دیابت نوع 1 تشکیل می دهند. این بیماری در هر سنی می تواند رخ می دهد ولی اکثرا" در کودکان و نوجوانان رخ می دهد. علائم این بیماری شامل دفع بیش از حد ادرار (پرادراری)، تشنگی (پرنوشی)، گرسنگی دائمی (پرخوری)، کاهش وزن، تغییرات بینایی و خستگی است. این علائم ممکن است به طور ناگهانی رخ دهد. عواملی نظیر استعداد ژنتیکی، اختلال و بیماری سیستم ایمنی، بعضی ویروس ها و فشار عصبی (استرس) از جمله علل بروز دیابت نوع 1 می شوند.

در مبتلایان به دیابت نوع 2، مقدار ترشح انسولین معمولا" طبیعی است و یا حتی افزایش یافته است اما سلول های بدن حساسیت خود را به انسولین از دست داده اند که این وضعیت مقاومت به انسولین نامیده می شود. دیابت نوع 2 شایع ترین شکل دیابت است و در بزرگسالان در هر سنی رخ می دهد و در افراد چاق شایع تر است. علائم آن شبیه دیابت نوع 1 است، اما اغلب خفیف تر و کمرنگ ترند. در نتیجه، این بیماری ممکن است چند سال پس از شروع و زمانی که عوارض بوجود آمده است، تشخیص داده شود،. عواملی نظیر اضافه وزن و چاقی، کم تحرکی یا نداشتن فعالیت بدنی، سابقه فامیلی یا ارثی، چربی و فشارخون بالا از مهم ترین علل بروز این بیماری هستند.

در دیابت بارداری، حدود 4 درصد از کل بانوان در طول زمان بارداری به طور موقت به این نوع دیابت مبتلا می شوند که از نوع 1 و 2 متفاوت است. دیابت بارداری معمولا در هفته های 28-24 حاملگی ظاهر می شود. این نوع دیابت اغلب ظرف مدت کوتاهی پس از پایان دوره بارداری از بین می رود اما کنترل آن طی دوران بارداری اهمیت بسیاری دارد. زنان مبتلا به دیابت بارداری در معرض خطر عوارض در دوران بارداری و زایمان می باشند. تشخیص دیابت حاملگی معمولا" از طریق غربالگری دوران بارداری امکان پذیر است.

نکته مهم در خصوص بیماری دیابت، بدون علامت بودن آن در مراحل اولیه است و تشخیص زود هنگام دیابت می تواند از طریق آزمایش خون که نسبتا" ارزان است، انجام شود. دیابت درمان قطعی ندارد ولی قابل کنترل است، در حال حاضر فقط می توانیم با کنترل قندخون در محدوده طبیعی از بروز عوارض دیابت پیشگیری کنیم.

بیماران دیابتی با خود مراقبتی می توانند نقش بسیار مهمی در کنترل بیماری دیابت و پیشگیری از بروز عوارض آن ایفا نمایند. خودمراقبتی در دیابت یعنی بیمار توانمندی لازم را برای ایجاد رفتارهای سالم در زندگی روزمره داشته باشد. خود مراقبتی بیماران دیابتی موجب ارتقا کیفیت زندگی و کاهش هزینه های ناشی از ابتلا به این بیماری می شود. با انجام خودمراقبتی از تعداد موارد بستری در بیمارستان کاسته می شود و با پیگیری مداوم می توان از عوارض حاد و مزمن بیماری پیشگیری کرد و یا بروز عوارض را به تعویق انداخت. در واقع خودمراقبتی یکی از اقدامات بسیار ضروری در کنترل بیماری دیابت می باشد و بدون خودمراقبتی نمی توان در کنترل بیماری موفق بود. آموزش بیمار در خصوص شیوه های خودمراقبتی شامل اندازه گیری مستمر و مناسب قندخون در فواصل زمانی مشخص و ثبت آن، مراقبت از پاها و نحوه مصرف داروهای تجویز شده در کنترل بیماری نقش مهمی دارند. اگر درمان بیمار از داروهای خوراکی به انسولین تغییر پیدا کند، وی باید اطلاعات دقیقی از نحوه نگهداری و استفاده از انسولین داشته باشد. الگوی تغذیه ای مناسب برای کنترل قندخون و پیشگیری از عوارض مزمن بیماری نقش موثری دارد. تغذیه صحیح نه تنها به کنترل بهتر قندخون، بلکه به کم کردن وزن یا حفظ وزن طبیعی و نیز کنترل چربی و فشارخون کمک قابل توجهی می کند. توصیه های تغذیه ای بر اساس سن، جنس، فعالیت بدنی و بیماری های همراه، در هر بیمار با دیگری تفاوت دارد، به همین منظور بیمار دیابتی باید تحت نظارت مستقیم کارشناس مشاور تغذیه باشد و در صورت لزوم کلیه وعده های غذایی و میزان کالری دریافتی آن ها را ثبت کند. در بسیاری از موارد همکاری بیمار در این زمینه، از درمان های پیچیده و مصرف داروهای گران قیمت در مراحل بعدی بیماری جلوگیری می کند. تحرک و فعالیت فیزیکی مناسب می تواند به کنترل قندخون و کاهش نیاز به انسولین کمک کند. بیمار باید در خصوص فعالیت فیزیکی مستمر و منظم اطلاعات دریافت کند. بیماران مسن تر و تحت درمان با انسولین به تغییرات فعالیت فیزیکی حساس ترند و باید از ورزش های سنگین یا بی تحرکی طولانی خودداری کنند.

تهیه کننده: لیلا مرادی کارشناس گروه بهداشت عمومی