هر ساله وقوع سوانح طبیعی در همه کشورها موجب زیان های اقتصادی و تلفات انسانی بسیار زیادی می شود. در جوامع مختلف میزان این خسارات به میزان توسعه یافتگی، تراکم جمعیت، ایمنی ساختمان ها، همچنین آمادگی افراد در زمینه رعایت نکات ایمنی بستگی دارد. یکی از مهمترین سوانح طبیعی زلزله است که در حال حاضر پیش بینی زمان و مکان دقیق وقوع آن امکان پذیر نیست. ایران نیز روی کمربند لرزه ای فعال قرار گرفته و از مناطق لرزه خیز دنیا محسوب می شود. تجربه بین المللی نشان می دهد که علاوه بر رعایت اصول صحیح شهرسازی در مناطق زلزله خیز و رعایت نکات ایمنی، می توان آسیب های ناشی از وقوع زلزله را تا حد زیادی کاهش داد. زلزله عبارتست از لرزش زمین در اثر آزاد شدن سریع انرژی که اغلب موارد، به علت لغزش در امتداد یک گسل در پوسته زمین اتفاق می­افتد. کره زمین به طور متوسط هر 30 ثانیه یک بار و در هر سال حدود یک میلیون بار دست خوش زلزله می شود. واحد اندازه گیری شدت زلزله، ریشتر می باشد.

دلایل آمادگی در مقابل زلزله:

1- کاهش تلفات ناشی از زلزله و حفظ سلامت خود و دیگران

2- کاهش خسارت های ناشی از زلزله و حفظ سرمایه های شخصی و ملی

3-  بازگشت سریع به حالت اولیه بعد از وقوع زلزله.

راه های ایمنی در برابر زلزله :

1-مقاوم سازی ساختمان ها و رعایت اصول مهندسی

تجربه ی وقوع زلزله در کشورهای پیشرفته نشان می دهد آنچه باعث جلوگیری از ایجاد خسارت ها و تلفات ناشی از زلزله می شود، ساخت و ساز های مقاوم و رعایت اصول صحیح مهندسی است. زلزله درکشورهایی که توانسته اند اصول ایمنی در زمینه ساختمان را رعایت نمایند تقریبا مهار شده است.

2- ایمن سازی دکوراسیون و لوازم داخلی منزل و محکم و ایمن کردن وسایل داخل ساختمان ها

کابینت ها وآبگرمکن به وسیله بست ها یا تسمه های مناسب به دیوار محکم شوند. تمام تابلو ها به دیوار مهار شده و از نصب تابلو بالای مکان خواب خوداری شود. کتابخانه، کمد لباس، ساعت دیواری،کامپیوتر و اشیاء سنگین داخل آشپزخانه مانند چرخ گوشت، آب میوه گیری و هر چیزی که سقوط آن موجب صدمه زدن به افراد می گردد، مهار و از مکان خواب دورشود. تخت خواب را در کنار پنجره خصوصا پنجره های فاقد پرده کلفت نباید قرارداد. شیشه های شکسته می تواند صدمات جبران ناپذیری به افراد وارد کند.

3-     آموزش و افزایش آگاهی و آمادگی در برابر زلزله

آمادگی جامعه به میزان دریافت آموزش های لازم و اثر آن بستگی دارد. بسیار شنیده ایم که چند روز پس از وقوع زلزله چند نفر سالم از زیر آوار بیرون کشیده شدند و علت آن، پناه گرفتن در جاهای امن است. ارائه آموزش های صحیح همگانی و آماده سازی اقشار مختلف جامعه، یکی از عوامل مؤثر در کاهش خطر های ناشی از زلزله است.

 توصیه های ایمنی قبل از زلزله:

1-منزل خود را براساس اصول مهندسی زلزله بسازید و در این مورد از افراد متخصص بهره بگیرید.

2-  اعضای خانواده را با این پدیده آشنا کرده تا در هنگام بروز حادثه عملکرد صحیحی داشته باشند. استفاده از کتاب و فیلم ‌های آموزشی در این زمیه مفید است.

3- نقاط ضعف منزل را شناسایی کرده و آن ها اصلاح کنید، همچنین نقاط امن منزل مانند زیر میزهای محکم، چارچوب در، کنار بعضی از دیوارهای داخلی، گوشه اتاق راه های خروج اضطراری را به اعضای خانواده معرفی کنید و نحوه‌ی پناه‌گیری را آموخته و به اعضای خانواده نیز آموزش دهید.

4- شیشه ها را بانوار چسب یا نایلون‌های بی‌رنگ ایمن کرده و لوازم سنگین مانند گلدان را از سقف آویزان نکنید و تا حد امکان لوازم پلاستیکی سبک را جایگزین لوازم شیشه‌ای کنید. همچنین میز مطالعه و مبلمان را از پنجره دور کرده و لامپ‌های مهتابی را با حفاظ ایمن کنید.

5- جعبه کمک ‌های اولیه، کیف ایمنی وکپسول آتش‌نشانی را تهیه کرده،‌ نحوه استفاده از آن را آموخته و به اعضاء خانواده نیز آموزش دهید. همچنین بهتر است در منزل از آبگرم‌کن ایستاده استفاده کنید. زیرا آب داخل مخزن آن بعد از زلزله بسیار مفید است.

6- مواد آتش‌زا و خطرآفرین را از خانه دور کرده و در مسیر پله‌ها و راهرو وسایلی مانند گلدان، سطل زباله و غیره قرار ندهید تا هنگام خروج اضطراری مشکل آفرین نباشند.

7-برای هر یک از اعضاء خانواده کارت شناسایی شامل مشخصات فردی، آدرس منزل، تلفن های تماس ضروری، گروه خونی، بیماری خاص و در صورت نیاز داروی ویژه تهیه کنید ؛ به‌طوری که همیشه آن را به ‌همراه داشته باشند.

 توصیه های ایمنی درهنگام زلزله :

1-خونسردی و آرامش خود را حفظ کرده، به‌ سمت درب خروجی هجوم نبرده و هرگز از آسانسور استفاده نکنید.

2-به زیر میزرفته و با دو دست، محکم پایه‌های میز را بگیرید یا در چهارچوب در،گوشه اتاق و زیر ستون های اصلی پناه بگیرید. اما گر در طبقات زیرزمین هستید، درمکانی امن جای گرفته و تا پایان لرزش آنجا بمانید.

3-در راه پله با دو دست سر را گرفته، بنشینید و خود را به یک سمت پله بکشانید و از بالا یا پایین رفتن بپرهیزید. از قفسه ‌ها فاصله بگیرید. درصورتی که داخل حیاط هستید در جای مناسب نشسته و با دو دست سر خود را بگیرید.

4-در صورتی که در خیابان هستید از ساختمان‌های بلند و تیرهای برق فاصله بگیرید و ضمن این کار مراقب اطراف نیز باشید. (مثل سایرافراد و اتومبیل‌ها و غیره). همچنین می توانید به فضای باز رفته و در مکانی امن پناه بگیرید. اما اگر فضای باز و امن در دسترس نبود، به کنار ماشین‌هایی که پارک شده‌اند بروید، بنشینید و با دو دست محکم از سر خود محافظت کنید. اگر در جاده و در حال رانندگی بودید با حفظ آرامش اتومبیل را هدایت کرده و در صورت امکان آن را در یک مکان مناسب پارک کرده و از آن فاصله بگیرید، زیرا امکان برخورد سایر اتومبیل‌ها وجود دارد. اما اگر به ‌عنوان مسافر در داخل اتومبیل یا اتوبوس حضور دارید، با دو دست، محکم صندلی یا میله اتوبوس را گرفته و سر خود را به پایین خم کنید. در هنگام زلزله، درصورتی از جای خود حرکت کنید که مطمئن باشید، حداکثردر عرض 10 ثانیه به مکان امن خواهید رسید. در غیر این صورت در نزدیکترین مکانی که امنیت نسبی دارد پناه گرفته و درتمام حالات تا اتمام لرزش‌ها در جای خود ثابت بمانید. پس از آن ضمن اطمینان از سلامتی خود، با احتیاط از محیط خارج شده و به فضای باز و مکان امن بروید.

توصیه‌های ایمنی بعد از زلزله

1- خونسردی و آرامش خود را حفظ کرده و بعد از اتمام لرزش‌ها و پس اطمینان از وضعیت سلامتی خود، با احتیاط از محل خارج شوید و به محیط امن بروید.

2- اعضاء خانواده که زیر آوار نمانده‌اند را پیدا کرده و از وضعیت سلامتی آن‌ها اطمینان حاصل کنید. در صورت آسیب‌دیدگی جزئی، خود را به ‌صورت سرپایی مداوا کرده و سپس به کمک سایرین و زیر آوارماندگان بشتابید و مجروحین را بسیار با احتیاط حرکت دهید و از تجمع بی‌مورد در اطراف مجروحین بپرهیزید و به نیروهای انتظامی و هلال احمر کمک کنید.

3-از وارد شدن به محل‌های نیمه تخریب بپرهیزید و به محض استشمام بوی گاز در صورت امکان فلکه اصلی را قطع کرده و اگر نتوانستید، فوراً محل را ترک نموده، آتش‌سوزی‌های کوچک را مهار کنید.

4-جهت جلوگیری از شیوع بیماری‌، مواد آلوده را از محیط دور ساخته یا با خاک بپوشانید.

5-از طریق رادیو ترانزیستوری از دستورات مسئولین مطلع شده و از آن‌ها پیروی کنید.

6-مراقب پس‌لرزه ‌ها باشید و مکانی امن را جهت استراحت و ذخیره مواد دارویی و غذایی آماده کنید.

7-مواد دارویی و غذایی را به موقع و صحیح مصرف کنید تا بعداً دچار مشکل نشوید.

8-در موارد بسیار ضروری، از تلفن استفاده کنید.

9-جهت روشنایی محیط از چراغ قوه استفاده کنید. زیرا روشن کردن کبریت ممکن است باعث انفجارشود.

10-بعد از زلزله ساختمان را مورد بررسی قرارداده و به محل‌های ترک خورده وارد نشوید و برای تعمیر آنها برنامه‌ریزی کنید.

       مهناز زادانی فرد- ژاله راستی عمادآبادی-دکتر لیلا مرادی کارشناسان گروه بهداشت عمومی