ایمن سازی یکی از موثرترین اقدامات بهداشتی است که در سلامت جامعه تاثیر شگرفی داشته است

به گزارش روابط عمومی دانشکده بهداشت، طبق گزارش سازمان بهداشت جهانی و یونیسف، ایمن سازی پس از آب آشامیدنی سالم، واکسیناسیون بیشترین تاثیر در کاهش مرگ و میر به ویژه مرگ و میرکودکان و افزایش رشد جمعیت را داشته است.

برنامه ی ایمن سازی به منظور کاهش بار بیماری های قابل پیشگیری با واکسن و حفظ سلامت کودکان و سایر گروه های هدف ایمن سازی از سال 1974 میلادی در جهان آغاز شد. در ایران نیز با شکل گیری نظام شبکه بهداشتی درمانی، از سال 63 برای ایجاد مصونیت فعال در کودکان زیر 6 سال در برابر بیماری‌هایی نظیر دیفتری، کزاز، سیاه سرفه، سرخک، فلج اطفال و سل به صورت گسترده در سطوح مختلف شروع شد. در سال های بعد بتدریج برنامه ی ایمن سازی گسترش پیدا کرد و واکسن های دیگری نظیر هپاتیت B، سرخک، سرخجه و اوریون (MMR)، پنتاوالان و همچنین فلج اطفال تزریقی به برنامه ی ایمن سازی اضافه شد. در حال حاضر کودکان و سایر گروه های هدف از همان روزهای اول بعد از تولد به طور منظم مطابق با برنامه و راهنمای ایمن سازی مصوب کمیته کشوری واکسینه می شوند.

واکسن ها از باکتری یا ویروس زنده ضعیف شده یا غیرفعال شده و یا جزئی از آن ها (مانند آنتی ژن سطحی خالص شده یا توکسوئید) ساخته شده اند و بر اساس ماهیت خود نسبت به حرارت و یخ زدگی حساس هستند. نگهداری واکسن ها در دمای مناسب از تولید تا مصرف به منظور حفظ سلامت آن ها از اهمیت بسـزایی برخوردار است و ضرورت دارد تا در هر کشور، نظامی مرکب از افراد و تجهیزات مناسب که بتواند واکسن را سالم و مؤثر به مصرف کننده برساند ایجاد شود. به این نظام که اطمینان می‌دهد واکسن مؤثر به مصرف کننده برسد، "زنجیره سرما" گفته می‌شود.

یخچال یکی از اجزای مهم زنجیره سرما برای نگهداری واکسن ها در سطوح مختلف نظام شبکه بهداشتی درمانی کشور اعم از خانه های بهداشت، پایگاه های بهداشتی، مرکز جامع سلامت شهری و روستایی است. یخچال نگهداری واکسن ها باید فاقد هرگونه نقص فنی باشد و در محلی مناسب و دور از گرما و نور آفتاب قرار گیرد، به طوری که پشت آن با دیوار 15 تا 20 سانتی متر فاصله داشته باشد. رعایت این فاصله از دیوار باعث می شود که هوا به خوبی در پشت یخچال جریان پیدا کرده و ضمن افزایش کارایی یخچال، عمر مفید آن را نیز زیاد کند. یخچال باید به طور مرتب برفک زدایی شود (زمانی که قطر یخ بیش از نیم سانتی متر باشد، برفک زدایی انجام می شود) و در صورت خراب شدن یخچال تا زمانی که تعمیر شود، واکسن ها باید به جای دیگری انتقال داده شوند.

در یخچال های نگهدای واکسن برای حفظ سلامت واکسن ها، رعایت نکات زیر ضروری است:

• واکسن ها باید در یخچال بین دمای 2 تا 8 درجه سانتی گراد بالای صفر نگهداری شوند. اگر این واکسن ها در دمای انجماد و یا دمای بالاتر از حد مجاز نگهداری شوند، به طور غیرقابل برگشتی از میزان تاثیر آن ها کاسته می شود.
• برای پایش دمای یخچال، روزی 2 بار (در ابتدا و پایان ساعت کار) درجه حرارت یخچال به وسیله دماسنج (ترمومتر) که داخل آن گذارده شده، کنترل شود.
• واکسن ها باید بر حسب نام آن ها در داخل سبدهای کوچک به صورت مجزا از یکدیگر قرار داده شوند. استفاده از سبد باعث خواهد شد که جریان هوای داخل یخچال به طور یکسان به تمامی ویال ها برسد.
• واکسن ها باید طوری در یخچال قرار داده شوند که واکسن هایی که قبلاً تحویل گرفته شده اند جلوتر قرار داده شده و زودتر مصرف گردند.
• از گذاردن هر نوع غذا و نوشیدنی در یخچال حاوی واکسن خودداری شود، مواد غذایی باعث کاهش درجه حرارت یخچال شده و به خرابی واکسن ها منجر خواهد شد. از طرف دیگر گذاردن مواد غذایی در یخچال موجب می شود که به دفعات، درب یخچال باز و بسته شده و حرارت داخل یخچال دائماً تغییر کرده و احیاناً بالاتر از 8+ درجه سانتی گراد قرار گیرد. بنابراین از باز کردن درب یخچال جز در مواقعی که نیاز به خارج نمودن واکسن است، خودداری شود (لازم است درب یخچال قفل داشته باشد).
• در قسمت فریزر یخچال، کیسه های یخ (آیس بگ ها) باید به صورت ایستاده قرار داده شوند، در صورت ممکن نبودن ترجیحا" باید به حالت خوابیده به پهلو قرار داده شوند.
• واکسن هایی مانند سه گانه، دوگانه و هپاتیت در برابر سرما و یخ زدگی حساس هستند و برای جلوگیری از یخ زدگی این واکسن ها باید دقت نمود که با دیواره داخلی یخچال در تماس نباشند و در طبقه میانی یا تحتانی یخچال قرار داده شوند.
• واکسن هایی نظیر فلج اطفال، ب.ث.ژ، سرخک، سرخجه و اوریون نسبت به گرما حساس هستند و باید در طبقه فوقانی یخچال نگهداری شوند.
• واکسن و حلال مخصوص آن در طبقه مخصوص همان واکسن نگهداری شود.
• شیشه های حاوی آب نمک در طبقه تحتانی یخچال گذاشته شود.

لیلا مرادی کارشناس گروه بهداشت عمومی