شهر دوستدار سالمند به عنوان رویکردی جدید در شهرسازی از سوی سازمان بهداشت جهانی معرفی شده است.

براساس رویکرد این سازمان ، شهرهای دوستدار سالمند شامل آن دسته از فضا های شهری می شوند که توزیع خدمات عمومی در آن ها به گونه ای است که حداکثر تناسب با نیاز ها و محدودیت های افراد سالمند را دارد.  علاوه بر این در چنین شهرهایی، توجه به نیاز های افراد سالخورده به مثابه ضرورتی در شاخص های فرهنگی و تعاملات بین فردی ، مدنظر قرار میگیرد.

سازمان بهداشت جهانی شهرهای دوستدار سالمند را شهر هایی میداند که با استفاده از تامین کیفیت های محیطی اساسی  مورد نیاز سالمندان ،  تامین سلامت و مشارکت آن ها ، فعالیت مطلوب شهروندان سالمند را افزایش داده و درنهایت موجب افزایش کیفیت زندگی در آنان شود.

در واقع شهر دوستدار سالمند محیطی برای حمایت بهتر سالمندان بوده که با فعال کردن آنان در جامعه مدنی ، خانواده و محله فرصت های متعددی را برای مشارکت مطلوب سالمندان در جامعه فراهم مینماید.

 سازمان بهداشت جهانی هشت موءلفه را برای دوستدار سالمند بودن یک شهر معرفی کرده است:

1. فضاهای عمومی و ساختمان ها
2. حمل و نقل
3. مسکن
4. ارتباطات و اطلاعات
5. مشارکت اجتماعی
6. شمول و احترام اجتماعی
7. خدمات پزشکی _ بهداشتی
8. مشارکت مدنی و اشتغال       

سازمان بهداشت جهانی سلامت را شامل چهار مولفه  سلامت جسمی ، روانی ، اجتماعی و معنوی میداند و در تحقیقات  گرفته به مساله و مولفه سلامت اجتماعی کمتر پرداخته شده است . چهار حوزه اصلی سلامت اجتماعی افراد خانواده ، کار ، مشارکت و زندگی اجتماعی است که در کنار جنبه های مختلف سلامت  جسمی و روانی میتواند موجبات مشارکت هرچه بهتر سالمندان را در جامعه فراهم نموده و موجب تحقق مفهوم سالمندی پویا شود.

ابتکار شهر دوستدار سالمند نمونه ای از سیاست ها مبتنی بر مکان است و با موضاعات متعددی همچون مسکن ، اقتصاد و همچنین حمل و نقل و جابه جایی در ارتباط است . این مفهوم توسط سازمان بهداشت جهانی در سال 2006 با هدف افزایش قابلیت زندگی در شهر ها برای جمعیت سالمند مطرح گردید.

سالمندی فعال فرایند بهینه سازی فرصت ها برای سلامتی ، مشارکت و امنیت به منظور افزایش کیفیت زندگی افراد سالمند است. در شهر دوستدار سالمند ، سیاست ها ، خدمات ، ساختار ها و ... افراد سالمند را از طریق موارد زیر مورد حمایت و توانمند سازی قرار میدهند.

سالمندی فعال به عوامل متعددی که پیرامون افراد ، خانواده ها و ملت ها بستگی دارد. این عوامل شامل شرایط مادی و همچنین عوامل اجتماعی که بر انواع رفتار و احساسات فردی تاثیر میگذارد. تمامی عوامل و تقابل بین آن ها نقش بسیار مهمی در اینکه چگونه افراد به صورت مناسب پیر شوند ، دارد. بسیاری از جنبه های خدمات و محیط های شهری این عوامل را نشان می دهند و در ویژگی های شهر دوستدار سالمند گنجانده شده اند.

در سال های اخیر ،تلاش ها برای ساختن شهرها و جوامع دوستدار سالمند به نتایج چشمگیری دست یافته است .تحقیقات مختلفی به عوامل موفقیت استراتژی دوستدار سالمند اشاره کرده اند مانند تلفیق و ترکیب سیاست های مدیریت و توسعه شهری که بر روی افراد سالمند متمرکز هستند و همچنین مشارکت دادن افراد سالمند در تهیه سندی که برای توسعه های دوستدار سالمند مورد استفاده قرار میگیرد.

افراد سالمند تنها به عنوان بهره برداران جوامع دوستدار سالمند شناخته نمیشوند ، بلکه می توانند نقش عمده و حیاتی در ایجاد چنین جوامعی داشته باشند.

شهر دوستدار سالمند در پی ایجاد فضاهای موفق در پاسخگویی به نیازهای سالمندان در ابعاد مختلف می باشد .

فضاهای عمومی موفق ، فضاهایی هستند که پذیرای اقشار مختلف جامعه از جمله سالمندان و افراد کم توان است و ایجاد و جانمایی فضاهای عمومی موفق در جهت برابری استفاده از فضاهای عمومی برای تمامی افراد ساکن در جوامع فارغ از محدودیت های سنی ، یکی از نمودهای عدالت در شهر است .

مطابق تحقیقات صورت گرفته قرار گرفتن در معرض گیاهان  خانگی ، فضاهای سبز بیرونی ، پارک ها و مسیرهای پیاده روی و مکان های ورزشی باعث بهبود خلق و خو و کاهش ترس و خشم در افراد سالمند خواهد شد.

طراحی واحد های همسایگی میتواند تا حد زیادی سبب افزایش سلامت روانی ، جسمی و اجتماعی در فرد سالمند و کاهش افسردگی و دیگر ناراحتی های جسمانی و روانی در او شود.

شاخص های طراحی شهری در فضای شهری دوستدار سالمند :

30. سطل های زباله : در خیابان های شلوغ و پررفت و آمد و دارای مراکز تجاری مهم به فاصله هر 30 متر باید سطل زباله ای با حجم ، فرم و ارتفاع مطلوب تعبیه گردد.
31. فضای استراحت : نیمکت ها در خیابان باید در فواصل 100 تا 125 متری از یکدیگر باشند .
32. کف سازی پیاده رو ها : راه رفتن بر روی سطوح ناهموار ، سنگ فرش های تکه تکه ، درپوش های منحول برای سالمندان دشوار می باشد. همچنین تشخیص لبه های سنگ فرش درشت نسبت به سنگ فرش های ریز و طرح های شطرنجی دارای خطوط زیاد برای افراد دارای اختلالات بینایی راحتر است.
33. فضای عابر پیاده :  در جاهایی که امکان دارد و به ویژه در خیابان های عریض تر و شلوغ تر ، باید گذر های عابر پیاده کنترل شده با پیام وجود داشته باشد.یام های صوتی باید در ارتفاعی نصب شوند که افراد با اختلالات شنوایی قادر به شنیدن ان ها باشند سالمندان در صورت وجود گذرهای عابر پیاده با پیام صوتی و بصری احساس ایمنی بیشتری میکنند.
34. رمپ ها و پله ها: حداکثر شیب رمپ مطلوب سالمندان و ناتوانان جسمی 8 درصد و با عرض حداقل 120 سانتی متر در رمپ های مستقیم و حداقل 150 سانتی متر در رمپ های مارپیچ است و باید فاقد سطوح لغزنده وصیقلی باشد. پله ها باید کوتاه و مستقیم بوده و حداکثر 12 پله داشته و ارتفاع پله ها حداکثر 15 و کف آن نیز حداقل 30 سانتی نتر باشد. ارتفاع و کف پله نیز باید رنگ های متفاوتی داشته باشد تا به افراد مبتلا به ضعف بینایی کمک کند.
35. سرویس های بهداشتی : در طراحی خیابان های مطلوب سالمندان باید به وجود سرویس بهداشتی مناسب دقت نمود، چرا که سرویس های بهداشتی نقش مهمی در حضور افراد سالمند و گذران اوقات فراغت آنان در فضای شهری دارند، فاصله 500 متری برای تسهیلاتی مانند سرویس های بهداشتی مناسب است.
36. دسترسی به حمل و نقل : پیشنهاد میشود در مناطق مسکونی و تجاری با تراکم جمعیت بالا ، فاصله ایستگاه های سییتم اتوبوس رانی بین 300 تا 400 متر پیش بینی شود .

دکتر عبدالرحیم اسداللهی، استادیار گروه ارتقاء سلامت دانشکده بهداشت