امروزه استفاده از ظروف یک بار مصرف به دلیل افزایش تولید، قیمت ارزان، حمل و نقل آسان و دسترسی سریع در سطح جامعه افزایش چشمگیری یافته است. بر سر سفره های غذای ما، بشقاب ها، کاسه ها، لیوان های کاغذی و پلاستیکی با اشکال فریبنده و زیبا به جای ظروف چینی، کاسه های لعابی و سفالی خودنمایی می کنند. در منزل، محل کار، مجالس عروسی و عزا، روضه خوانی و افطاری، توزیع نذورات، همایش ها و جلسات علمی و همه جا از ظروف یک بار مصرف استفاده می کنیم. آمارها نشان می دهد بالا بودن سرانه مصرف ظروف پلاستیکی در کشور باعث شده است ایران در شمار ۱۰ کشور پرمصرف ظروف یک بار مصرف در دنیا شناخته شود.

ظروف یک بار مصرف علاوه بر نازیبا کردن چهره شهر و ایجاد مشکلات زیست محیطی؛ بر سلامت انسان نیز تاثیر بسزایی دارند. ظروف یک بار مصرف انواع مختلفی دارند از جمله پلاستیکی، کاغذی، گیاهی و آلومینیومی که هر یک از این ظروف برای نگهداری و بسته بندی ماده غذایی یا آشامیدنی خاصی مورد استفاده قرار می گیرد.

ظروف یک بار مصرف پلاستیکی، پس از آزبست و اشعه ایکس، یکی از عوامل جدی بروز سرطان ها و سایر بیماری ها محسوب می شوند و به شدت سلامت انسان را تهدید می کنند. به طور کلی پلاستیک ها، پلیمرهایی هستند که از سنتز مواد اولیه ای به نام مونومر تهیه می شوند. پلیمرها تاثیری بر سلامت انسان ندارد، اما زمانی که آن ها در مجاورت غذاهایی با دمای بالا و یا با خاصیت اسیدی قرار می گیرند، مونومرها تجزیه شده که حاوی مواد سمی است و برای سلامت انسان مضر هستند.

ظروف یک بار مصرف کاغذی بیش از ظروف پلاستیکی خطرناک هستند. دو نوع پالپ برای تولید ظروف کاغذی استفاده می شود. پالپ نوع اول از تفاله نیشکر، چوب یا درختان تولید می شود. پالپ نوع دوم از کاغذهای ضایعاتی و بازیافتی تولید می شوند. در ایران، ظروف کاغذی از پالپ نوع دوم تولید می شوند. اگر در فرایند تولید این ظروف، استانداردهای سم زدایی رعایت نشود، به دلیل وجود سلولز و ناخالصی های موجود در کاغذ، احتمال آلودگی های میکروبی و انگلی وجود دارد.

ظروف یک بار مصرف گیاهی دو نوع هستند؛ نوع اول، مواد اولیه آن ها منشاء غذایی داشته و از موادی مانند پروتئین ها و ساکارین ها تولید شده که به طور کامل تخریب پذیر بوده و قابل خوردن نیز هستند. نوع دوم 30 تا 70 درصد تخریب پذیر هستند، قابلیت خورده شدن ندارند و منشاء آن ها غالبا" مواد نشاسته ای است. ظروف نشاسته ای به دلیل قابلیت حل شدن نشاسته در آب باعث تغییر رنگ و طعم آب و غذاهای آبکی با دمای بالا می شوند. این ظروف در معرض نور، گرما و یا رطوبت کپک می زنند. زمان برگشت ظروف پلاستیکی یک بار مصرف به طبیعت ‪ ۳۰۰تا ‪ ۵۰۰  سال به  طول می‌ انجامد، اما این زمان برای ظروف یک بار مصرف گیاهی پنج تا شش ماه بدون هیچ آسیب زیست محیطی می‌باشد. ظروفی که توصیه می شود، ظروف یک بار مصرف گیاهی تهیه شده از نشاسته ذرت اصلاح شده است که بایستی با فرهنگ‌ سازی جای ظروف قبلی را بگیرد. این ظروف عاری از هر گونه اثرات مضر و عکس‌العمل‌های شیمیایی در تماس با مایعات و غذاهای داغ هستند و در برابر حرارت مقاومند. هزینه تهیه این ظروف بسیار ارزان تر از هزینه درمانی و تهیه تجهیزات پزشکی برای جبران صدمات ناشی از استفاده از ظروف نامناسب می‌باشد.

ظروف یک بار مصرف آلومینیومی از سالم ترین ظروف یک بار مصرف موجود هستند، چون تحمل حرارتی آن ها از بقیه ظروف بیشتر است و کمترین آلودگی شیمیایی را دارند اما به خاطر قیمت زیاد، کمتر مورد انتخاب قرار می گیرند. این ظروف قابل بازیافت هستند و به طبیعت باز می گردند، همچنین طعم غذا را کمتر تغییر می دهند به شرطی که از شرکت های معتبر تهیه شده باشند.

 به طور کلی می توان گفت تاثیر ظروف یک بار مصرف بر سلامت ما، بستگی به نحوه استفاده ما از آن ها دارد. اصولا" ظروف یک بار مصرف برای یک بار استفاده ساخته شده اند. ساختمان این ظروف به گونه ای است که در صورت تکرار استفاده، شیارهای بسیار کوچک و غیرقابل مشاهده ای در آن ها به وجود می آید که علاوه بر مستعد کردن فرد به عفونت های دستگاه گوارش، به علت آزاد کردن مواد سمی به داخل آب یا غذا، فرد را در معرض انواع سرطان ها قرار می دهند. اغلب مردم از خطرات و موارد استفاده هر کدام از این ظرف ها بی اطلاع هستند و لازم است اطلاعات مربوط به موارد مجاز استفاده و ممنوعیت های آن به صورت برچسب روی محصول درج شود و در هنگام استفاده از ظروف یک بار مصرف باید به علامت اختصاری حک شده در کف ظرف یک بار مصرف توجه گردد.            

دکتر لیلا مرادی دکتری تخصصی آموزش بهداشت و کارشناس گروه بهداشت عمومی