روابط بین فردی اساس و شالوده هویت و کمال انسان است. یکی از نشانه های سلامت روح و روان، وجود روابط سالم بین فردی است. عصر امروز، عصر ارتباطات نام گذاری شده است. اگر افراد از مهارت های ارتباطی مناسب برخوردار نباشند، در بسیاری از جنبه های زندگی آسیب پذیر خواهند بود. افرادی که مهارت های ارتباطی ضعیف تری دارند، کمتر مورد پذیرش اطرافیان خود قرار می گیرند. افراد از طریق برقراری ارتباط صمیمانه قادر خواهند بود که احساسات و عواطف خود را به اعضای خانواده، دوستان و نزدیکان خود ابراز و به تقویت ارتباط عاطفی خود با آن ها کمک کنند. در این صورت است که در مسایل و مشکلات پیش آمده، هیچ گاه احساس تنهایی و عجز نکرده بلکه با کمک و یاری خواستن به موقع از دیگران موفق خواهند شد که با مسایل و مشکلات، به بهترین نحو ممکن برخورد کنند و راه حل های جدیدی را کشف نمایند. بدیهی است برقراری ارتباط صمیمانه با دیگران تنها از طریق حرف زدن حاصل نمی شود، بلکه با خوب گوش دادن، احترام گذاشتن، مشارکت کردن، ابراز وجود و غیره این ارتباط میسر خواهد شد.

روابط بین فردی فرآیندی است که فرد به وسیله آن اطلاعات و احساسات خود را از طریق پیام های کلامی و غیرکلامی با دیگران در میان می گذارد. این توانایی باعث رابطه گرم و صمیمی افراد با دیگران به ویژه اعضای خانواده می شود و سلامت روانی و اجتماعی افراد را بیش از پیش فراهم نموده و به قطع روابط ناسالم منجر خواهد شد.

در واقع مهارت ارتباط بین فردی، روش ها و شیوه های ضروری برای یک زندگی سالم و سازنده هستند. هر فرد برای زندگی موفق در یک جامعه، علاوه بر مهارت های فردی به مهارت های دیگری نیاز دارد که از آن به نام مهارت های بین فردی یاد می کنند. این مهارت ها، مجموعه ای از توانایی های لازم هستند که سبب سازگاری افراد با دیگران و شکل گیری رفتارهای مثبت و مفید می شوند. این توانایی ها انسان را قادر می سازد نقش مناسب خود را در جامعه به خوبی ایفا نماید، بدون آن که به خود یا به دیگران آسیب برساند.

روابط بین فردی به رفتارهایی گفته می شود که شالوده ارتباط های موفق و رودررو را تشکیل می دهند. این روابط فرد را قادر می سازد به گونه ای رفتار کند که دیگران او را باکفایت تلقی کنند. مفهوم و معنای مهارت بین فردی از نگاه معصومان چنین است: مجموعه ای از توانایی ها و شیوه هایی که فرد را در داشتن ارتباطی مفید و ثمربخش با دیگران یاری می رساند، به طوری که آن ها را به خود جذب نموده و از همراهی با آن ها لذت برده و از انزوا و تنهایی رهایی می یابد.

از آن جایی که امروزه برقراری ارتباط صمیمی بین دو یا چند نفر، نیازمند آگاهی از فنون و روش ها است، روابط درون فردی و بین فردی جزء مهارت های مهم زندگی محسوب می شوند. این مهارت ها، توانایی های لازم برای انجام رفتارهای هدفمند و موفقیت آمیز هستند.آشنایی افراد با کارکرد مهارت روابط بین فردی می تواند تاثیر بسیار زیادی در جلب توجه افراد نسبت به استفاده از این مهارت ها داشته باشد. از آن جایی که دستیابی به تمام ابعاد وجودی انسان کاری دشوار است، بهره گیری از گفتار و کردار پیامبر اکرم (ص) که از علم الهی برخوردارند، در چگونگی برقراری ارتباط درست، راهگشا است. ائمه اطهار (ع) در سخنان خود روش سالم و عملی زندگی اجتماعی و برقراری رابطه مطلوب را ارایه کرده اند. خوشبختانه و البته برخلاف تصور موجود، دین، آموزه های فراوانی در حوزه مهارت روابط بین فردی دارد، آموزه هایی که یا دیده نشدند و یا به درستی فهم نشدند. رسول خدا در کنار تعالیم قدسی و ملکوتی خود، مهارت روابط بین فردی را به پیروان خود و حتی کسانی مانند امام علی (ع)، ابوذر غفاری و دیگران می آموختند. امام (ع) نیز مهارت روابط بین فردی را به یاران خود می آموختند. در سیره معصومان (ع) مهارت بین فردی در قالب آداب معاشرت ذکر شده است. معاشرت نیز به معنای الفت، مصاحبت، همدمی، نشست و برخاست و غیره آمده است. امامان (ع) با مردم نشست و برخاست داشتند و در تعاملات اجتماعی به نیکوترین صورت با آن ها برخورد می نمودند. امیر مومنان علی (ع) در نامه سی و یکم به گوشه ای از مهارت های بین فردی اشاره می فرمایند که فوق العاده در بهبود روابط بین فردی اثرگذار است. ایشان می فرمایند: "از حقوق برادر دینی تو این است که چون او از تو پیوند دوستی ببرد، تو پیوند دوستی برقرار کن، اگر روی برگرداند تو مهربانی کن، چون بخل ورزد تو بخشنده باش، هنگامی که دوری گزیند تو نزدیک شو، چون سخت گیرد تو آسان گیر، به هنگام گناهش عذر او را بپذیر، با آن کس که با تو درشتی کرد، نرم باش که امید است به زودی در برابر تو نرم شود، با دشمن خود با عفو و بخشش رفتار کن، اگر خواستی از برادرت جدا شوی، جایی برای دوستی باقی گذار تا اگر روزی خواست به سوی تو بازگردد بتواند، کسی که به تو گمان نیک برد او را تصدیق کن و هرگز حق برادرت را به اعتماد دوستی که با او داری ضایع نکن، زیرا آن کس که حقش را ضایع می کنی با تو برادر نخواهد بود. مبادا برادرت برای قطع پیوند دوستی، دلیلی محکم تر از برقراری پیوند با تو داشته باشد و یا در بدی کردن بهانه ای قوی تر از نیکی کردن به تو آورد، ستم کاری کسی که بر تو ستم می کند در دیده ات بزرگ جلوه نکند".

در مجموع می توان گفت که با توجه به رشد و توسعه زندگی آدمی و پیچیدگی های ارتباطی فرد با دنیای درون و بیرون، کسب مهارت روابط بین فردی ضرورتی انکارناپذیر است و در سیره معصومین آموزه های فراوانی در حوزه مهارت روابط بین فردی وجود دارد که عمل به این آموزه ها و داشتن ارتباطات موثر موجب شکوفایی و بهبود کیفیت روابط افراد می شود.

لیلا مرادی دکتری آموزش بهداشت، کارشناس گروه بهداشت عمومی