هر انسانی به طور ذاتی توان و استعداد مراقبت از خود را داراست و این گوهری است که خداوند در وجود وی قرار داده است.

به گزارش روابط عمومی دانشکده بهداشت، خودمراقبتی مهم ترین شکل مراقبت بهداشتی اولیه است، هم در کشورهای توسعه یافته که ساختار سلامت بهتری دارنـد و سـطح سـواد در آن ها بالاتر است و هم در کشورهای در حال توسعه که تعداد بیشتری از مردم فقیر هستند و دسترسی کمتری به مراقبـت هـای بهداشتی تخصصی وجود دارد. خودمراقبتی جزء لاینفک تمام سطوح مراقبت بهداشتی اولیه و تخصصی است که اندکی تسهیل در روند اجرای آن می تواند وضـعیت بهداشتی، اقتصادی و اجتماعی کل جمعیت را بهبود بخشد. طبق برآوردها 65 تا 85 درصد تمام مراقبت های بهداشـتی به وسیله خود شخص و خـانواده اش، بـدون دخالـت متخصصان اعمال می شود. 

خود مراقبتی فعالیتی است است آموختنی، آگاهانه و هدفمند که هر فردی برای تامین حفظ و ارتقای سلامت خود، خانواده و نزدیکان انجام می دهد. در خودمراقبتی فرد از دانـش، مهـارت و توان خود به عنوان یک منبع استفاده کرده و به طـور مسـتقل از سلامت خود مراقبت می کند. منظور از استقلال، تصمیم گیری برای خویش با اتکای به خود می باشد که شامل مشورت و کسـب کمک تخصصی یا غیرتخصصی از دیگران (افراد متخصص و یا غیرمتخصص) نیز می باشد. خودمراقبتی بیشتر بر جنبه هایی که تحت کنترل فرد هستند، تمرکز دارد و جایگزین مراقبت تخصصی و سازمانی نیست بلکه مکمل آن و یکی از عوامل تعیین کننده میزان و چگونگی استفاده از آن است. برنامه ی خودمراقبتی فردی شامل ابعاد جسمی، روانی و عاطفی، اجتماعی و معنوی است. برای طراحی برنامه ی خودمراقبتی فردی، ابتدا باید وضعیت سلامت فرد مورد ارزیابی قرار گیرد. این ارزیابی می تواند به صورت خودارزیابی و یا ارزیابی توسط تیم سلامت صورت گیرد و با راهنمایی و حمایت آن ها فتارهای نیازمند تغییر مشخص شود. 

خودمراقبتی دربرگیرنده فعالیت هایی مشتمل بـر اصلاح شیوه زندگی، پیشگیری از بیماری، درمان بیمـاری و توان بخشی بیماری های مزمن است که باعث ارتقای سلامت و بهبود کیفیت زنـدگی، کاهش مراجعـات پزشـکی و کاهش هزینه های سلامت، مدیریت بهتر علائم بیماری (کاهش درد، اضطراب، افسردگی و خستگی)، افزایش احساس تندرستی و افزایش امید به زندگی می شود. بزرگ ترین دستاورد تقویت رویکرد خودمراقبتی این است که مردم تصمیمات درستی درباره استفاده یا عدم استفاده از مراقبت های بهداشتی گرفته و رفتارهای خودمراقبتی را به طور مناسب انتخاب و اجرا کنند. 

برای انجام فعالیت های خودمراقبتی نیاز به یادگیری مجموعه ای از مهارت های عملی است از جمله:

          خودمدیریتی: این که فرد بتواند واکنش های هیجانی خود را در مقابل همه مردم و شرایط مختلف کنترل کند. افرادی که مهارت خودمدیریتی دارند، به نقاط ضعف و قوت خود آشنایی دارند. این افراد قادرند برای زندگی خود هدف گذاری کرده و برنامه ریزی کنند. لذا مراقبین سلامت برای ایجاد مهارت های خودمراقبتی ابتدا باید توانایی مدیریت شخصی را در فرد ایجاد کنند.

          مهارت های ارتباطی: رابطه بین فردی از مهم ترین مؤلفه های زندگی از آغاز تولد تا مرگ است، هیچ یک از توانمندی های بالقوه انسان جز در سایه روابط فردی رشد نمی کند. فراگیری روابط بین فردی صحیح اهمیت زیادی در ایجاد سلامت روانی، رشد شخصیت، هویت یابی، افزایش بهره وری، افزایش کیفیت زندگی، سازگاری و خود شکوفایی دارد.

          مهارت کسب اطلاعات: این اطلاعات بایستی از منابع موثق و به روز تهیه شود و امکان انتخاب آگاهانه را فراهم کند.

          مهارت تشخیص نیازهای فردی: افراد از نظر فکری، جسمی و روانی نیازها و ظرفیت های متفاوتی دارند و باید قادر به تشخیص کمبودها و نواقص خود در زمینه های فوق باشند. ابزارهای متعددی برای ارزیابی فرد وجود دارد که آنان را قادر می سازد بصورت واقع بینانه نقاط ضعف و قوت های خود را شناسایی کنند.

          مهارت هدف گذاری و برنامه ریزی: افراد باید به این سطح از درک برسند که بتوانند تشخیص دهند که چه چیزهایی در مورد خودشان قابل تغییر است و چه سطحی از تغییر امکان پذیر است و در رابطه با چگونگی ایجاد تغییرات نیز بایستی به آن ها آموزش داده شود. تصورات غیرواقع بینانه نه تنها قابل دسترسی نمی باشد بلکه به مرور زمان باعث کاهش اعتماد به نفس می گردد.

          مهارت استفاده از شبکه های حمایتی: امروزه انجمن ها، سازمان های مردم نهاد و شبکه های مجازی متعددی وجود دارد که افراد با عضویت در گروه های حقیقی و مجازی به تبادل اطلاعات و تجارب می پردازند. افراد با پیوستن به گروه های مرتبط با سلامت می توانند مسایل و مشکلات خود را مطرح و به دنبال چاره جویی و تغییر رفتار باشند. اما با توجه به گستردگی فضاهای مجازی بایستی این ارتباطات هدایت شده و آگاهانه صورت گیرد.

          مهارت های استفاده از تکنولوژی و ابزارها: امروزه تکنولوژی و تجهیزات متعددی برای کنترل وضعیت سلامتی وجود دارد که بصورت ساده و کاربردی طراحی شده است. مراکز متعدد مشاوره، پیامک های حاوی پیام های سلامتی، سایت ها و وبلاگ های مناسب و تایید شده ای وجود دارند که همگی به گونه ای اطلاعات لازم برای مراقبت فردی را فراهم می کنند. همچنین پرسش نامه های متعددی وجود دارد که با استفاده از آن، افراد می توانند شناخت دقیق تری از وضعیت سلامتی خود داشته باشند. این ابزارها می توانند جنبه های خود آگاهی در افراد ایجاد کرده و آن ها را تشویق به مراقبت نمایند.

تهیه کننده: لیلا مرادی کارشناس گروه بهداشت عمومی