گرچه منابع تولید کننده نور آبی(LED،فلورسنت ها و....) به دلیل مصرف انرژی پایین سازگار با محیط زیست هستند، و قابلیت های فنی مناسب تری نسبت به لامپ های قدیمی تر دارند اما باعث اختلال در خواب شده و در بروز برخی بیماری موثر است. تا قبل از ورد روشنایی مصنوعی انسان از نور خورشید به عنوان منبع روشنایی استفاده می نمود و تقریبا در طول شب در تاریکی به سر می برد اما با ظهور روشنایی مصنوعی شب نیز روشن شد.  نور شبانه از طریق تاثیر گذاری بر ریتم سیرکادین بدن انسان باعث اختلال در خواب می شود و تحقیقات جدید نشان داده است که ممکن است در ایجاد سرطان، چاقی، دیابت و بیماریهای قلبی و عروقی موثر باشد.

نور آبی چیست؟

نور آبی با طول موج 450 الی 495 نانومتر دارای کوتاه ترین طول موج و بیشترین انرژی است. این نور که به طور طبیعی طیفی از نور خورشید را تشکیل می دهد، از نمایشگر دستگاه های الکترونیکی، لامپ های LED و فلوروسنت (لامپ های کم مصرف پیچی) نیز تولید می شود هر چند که مواجهه با آن در طول روز مفید بوده و باعث بهبود عملکردهای شناختی مانند توجه، هوشیاری و سرعت عکس العمل می شود اما مواجهه با آن در طی شب می تواند الگوی خواب و چرخه شبانه روزی بدن را مختل کند و موجب انواع بیماری های جسمانی و روانی شود.

منابع تولید کننده نور آبی

می توان گفت نور آبی در همه جا وجود دارد. خورشید مهمترین منبع تولید کننده نور آبی طبیعی است اما به غیر از خورشید منابع غیر طبیعی دیگری هم وجود دارند که نور آبی تولید می کنند. از جمله این منابع غیر طبیعی می توان به نور آبی تلویزیون ها، نمایشگر کامپیوترها، لپ تاپ ها، گوشی موبایل، تبلت، لامپ های فلورسنت (لامپ های کم مصرف) و لامپ های LED اشاره کرد.

خطرات نور آبی مصنوعی بر سلامتی

نور آبی طبیعی که از نور خورشید ساطع می شود برای بدن مفید و ضروری است. بلولایتی که در طول روز از خورشید دریافت می کنیم باعث می شود در طول روز هوشیار و سرحال باشیم و احساس خواب آلودگی نداشته باشیم. این در حالی است که تشعشع مصنوعی نور آبی احتمال دارد برای سلامتی مضر باشد.

 و می تواند تولید ملاتونین، (هورمونی که خواب و ریتم کاردینال بدن را تنظیم می‌کند) را کاهش دهد. تحقیقات نشان داده است که کاهش سطح ملاتونین در بدن در دراز مدت می تواند باعث بروز بیماری هایی مثل چاقی، دیابتوسرطانشود.
چشم انسان می تواند تا 99 درصد اشعه UV یا فرابنفش را خنثی کند اما نمی تواند نور آبی را مانند اشعه UV فیلتر کند به همین دلیل نور آبی به شبکیه می رسد. قرار گرفتن بیش از حد چشم در معرض نور آبی به سلول های حساس به نور آبی در شبکیه آسیب های جدی می رساند و حتی ممکن است منجر به بیماری تباهی لکه زرد یا Macular Degeneration شود و یا فرد برای همیشه بینایی خود را از دست بدهد. از دیگر عوارض ناشی از بلولایت می توان به تاری دید، مشکل در تمرکز، سردرد، خشکی، تورم و قرمزی چشم اشاره کرد. همچنین خستگی چشم ناشی از نور آبی تاثیر جدی در یادگیری مغز و راندمان یادگیری فرد دارد. لازم است به این نکته توجه داشته باشید بلولایت (Blue Light) برای افرادی که مشکل آب مروارید دارند بسیار خطرناک است و تا حد امکان نباید در معرض این نور قرار گیرند.

نور بویژه نور آبی به دلیل انرژی بیشتر باعث مهار هورمون ملاتونین(هورمون خواب) به عنوان یک آنتی اکسیدان قوی در  بدن می شود و شواهد نشانگر آن است که پایین آمدن سطح ملاتونین ممکن است با سرطان در ارتباط باشد. نتایج مطالعات انجام شده در دانشگاه هاروارد نشان داد که نور شبانه با تغییر تدریجی در ریتم سیرکادین منجر به افزایش قند خون و سطح لپتین می شود. نور آبی باعث کاهش کمیت و کیفیت خواب می شود و از طرفی محققان نداشتن خواب کافی را با افزایش ریسک ابتلا به افسردگی و بیماریهای قلبی و عروقی و دیابت مرتبط می دانند.

راهکارهایی محافظت در برابر نور آبی

·         از لامپ های با دمای رنگ پایین( زرد متمایل به قرمز) برای روشنایی شب استفاده کنید. لامپ های با دمای رنگ پایین کمترین قدرت را برای تغییر ریتم شبانه روزی و سرکوب ملاتونین دارند.

·         نور صفحه نمایش گوشی یا کامپیوتر را در حد امکان کم کنید:  بعد از تاریک شدن هوا از گوشی و کامپیوتر استفاده نکنید؛ ولی اگر مجبور هستید که بعد از تاریکی هوا از گوشی یا کامپیوتر استفاده کنید نور آن را تا حد امکان کم کنید تا کم تر در معرض نور آبی قرار بگیرید.

·         حذف نور آبی از نمایشگر با استفاده از برنامه های فیلتر کننده نور آبی:  یکی از راه حل های خوب برای پیشگیری خطرات نور آبی استفاده از نرم افزار های فیلتر کننده نور آبی نمایشگر است. این نرم افزارها نمایشگر گوشی را فیلتر می کنند تا کمتر در معرض نور آبی قرار گیرید. یکی از این نرم افزارها که برای ویندوز طراحی شده F.lux است. این برنامه قادر است نور شب و روز را تشخیص دهد و متناسب با آن نور صفحه نمایش را تنظیم کند. بیشتر گوشی های موبایل هوشمند نیز داری نرم افزاری مشابه هستند که نیازمند فعالسازی آنها در شب است.

·         استفاده از عینک های ضد نور آبی: این عینک ها، نور آبی را فیلتر می کنند. شیشه این عینک ها که ضد اشعه بلولایت است اجازه نمی دهد تا نور آبی به چشم برسد. 

آفتاب همتی کارشناس گروه ارگونومی دانشکده بهداشت