بیماری سل

به گزارش روابط عمومی دانشکده بهداشت، سل یک بیماری عفونی واگیردار است که در اثر گونه های مختلف مایکوباکتریوم ایجاد می شود ولی در اکثر موارد ناشی از مایکوباکتریوم توبرکلوزیس یعنی نوع انسانی آن می باشد. تقریبا" یک سوم جمعیت جهان به میکروب سل آلوده بوده و در خطر ابتلا به بیماری فعال سل قرار دارند. این بیماری شایع ترین علت مرگ ناشی از بیماری های عفونی در جهان است و علی رغم پیشرفت های علم پزشکی، همچنان جزء مشکلات بهداشتی در کشورهای مختلف به شمار می رود. سازمان بهداشت جهانی با صعودی شدن بار جهانی سل، ضمن اعلام بیماری سل به عنوان یک فوریت جهانی، کاهش هر چه سریع تر میزان شیوع، مرگ و میر و به تبع آن میزان بروز سل را در لیست اهداف کلی خود و کشورها قرار داده است.

عوامل متعددی از جمله آلودگی به ویروس ایدز، تغذیه نامناسب، فقر، عدم دسترسی به مراقبت های پزشکی مناسب، تماس نزدیک با افراد مبتلا به سل ریوی خلط مثبت، ابتلا به بیماری های ریوی مزمن، اعتیاد به سیگار و الکل، دیابت قندی و برخی داروها افراد را بیشتر در معرض خطر ابتلا به عفونت سل قرار می دهند. بیماری سل می تواند تقریبا" تمامی اعضای بدن را مبتلا سازد اما شایع ترین شکل بیماری، سل ریوی است که در بزرگسالان معمولا" همراه با خلط مثبت بوده و به شدت مسری است. بیماری سل در 85 درصد موارد به شکل ریوی است و پارانشیم ریه را درگیر می کند و در 15 درصد موارد به شکل خارج ریوی است که در سایر اعضای بدن به غیر از ریه ها شامل ناف ریه، پرده جنب، استخوان ها و مفاصل (مخصوصا ستون فقرات)، مجاری ادراری تناسلی، سیستم عصبی (مننژ)، روده ها و غیره بروز می کند.

بیماری سل از طریق سرفه، عطسه، صحبت کردن، آواز خواندن و آب دهان در هوا منتشر شده و مدت ها به صورت معلق باقی می ماند. تابش مستقیم نور خورشید ظرف مدت 5 دقیقه میکروب های سل را می کشد اما این میکروب ها می توانند مدت ها در تاریکی زنده بمانند به همین دلیل است که انتقال عموما" در مکان های بسته صورت می پذیرد. راه انتقال عفونت تقریبا" همیشه از راه تنفس است ولی میکروب سل پس از ورود به ریه و ایجاد ضایعه اولیه می تواند از طریق جریان خون، عروق لنفاوی، برونش ها و یا مستقیما" به دیگر قسمت های بدن منتشر شود. سل از طریق آب، غذا، تماس جنسی، تزریق خون و یا نیش حشرات انتقال نمی یابد.

شایع ترین علامت در سل ریوی، سرفه پایدار به مدت 2 هفته و یا بیشتر است. این سرفه معمولاً همراه با خلط و گاهی خلط خونی می باشد. علائمی مانند تنگی نفس و درد قفسه سینه یا پشت نیز ممکن است وجود داشته باشد. علائم عمومی بیماری شامل تب، کاهش وزن، بی اشتهائی، بی حالی، تعریق شبانه، خستگی زودرس و ضعف عمومی می باشد. در سل خارج ریوی علائم بستگی به عضو مبتلا دارد. درد قفسه سینه و تنگی نفس در سل پلور، بزرگی غدد لنفاوی در سل لنفاوی، درد و تورم در سل مفصلی، تغییر شکل استخوانی، سردرد، تب و سفتی گردن در مننژیت سلی، اختلالات ادراری و خون در ادرار در سل دستگاه ادراری، نازائی در سل اعضای تناسلی، از جمله علائم ابتلا به سل خارج ریوی است. بیماران سل ریوی خلط مثبت به عنوان منابع پخش میکروب در جامعه هستند لذا لازمه قطع زنجیره انتقال میکروب سل و مهم ترین راه پیشگیری از سل، شناسایی و درمان بیماران ریوی خلط مثبت به عنوان محور برنامه های مبارزه با سل است. با رعایت یک سری اصول می توان خطر انتقال عفونت را تا حدی کاهش داد که شامل ارتقاء سطح بهداشت در جامعه و محیط زندگی افراد، آموزش بهداشت، وجود تهویه و نور کافی در اتاق بیماران، تغذیه مناسب و به طور خاص درمان دارویی پیشگیرانه و واکسیناسیون ب ث ژ است. برای تشخیص بیماری سل از روش های مختلفی نظیر تهیه نمونه خلط، رادیوگرافی قفسه سینه و تست پوستی توبرکولین استفاده می شود. بیماری سل قابل درمان است اگر به موقع تشخیص داده شده و به درستی درمان شود. اساس درمان بیماری سل درمان داروئی می باشد؛ در اکثر موارد دو هفته پس از شروع مصرف صحیح دارو خطر سرایت بیماری از بین رفته و با تکمیل دوره درمان، منبع عفونت از جامعه حذف می شود. تمام اقدامات تشخیصی و درمانی بطور رایگان در اختیار بیماران قرار می گیرد. اگر داروهای سل به صورت نادرست، ناکافی و نامنظم استفاده شود درمان سل با شکست روبرو می شود که این اتفاق کنترل بیماری سل را در جامعه ناموفق می کند.

تهیه کننده: لیلا مرادی کارشناس گروه بهداشت عمومی

منابع:

- راهنمای کشوری مبارزه با سل، مرکز مدیریت بیماری های واگیر، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، مهشید ناصحی، لیلا میرحقانی، تهران: انتشارات اندیشمند، چاپ اول، 1388

- اصول پیشگیری و مراقبت از بیماری ها، سید محمد طباطبایی، سید محسن زهرایی و همکاران، تهران: وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، مرکز مدیریت بیماری های واگیر، چاپ سوم،

 فریبا برزگری مدیر روابط عمومی دانشکده