پوست بزرگترین و بیرونی ترین اندام بدن انسان است و از بدن در برابر آسیب های محیطی محافظت می کند. این بافت علاوه بر این که در برخی از پاسخ های ایمنی نقش دارد، در تنظیم دمای بدن و از دست دادن آب نیز مهم است.

پیری پوست به دو صورت پیری درونی و پیری بیرونی شناخته می شود. فرآیند پیری درونی ناشی از گذشت زمان و تحت تاثیر پس زمینه ژنتیکی است و دارای علائم نبستا خفیف مانند تجمع چین و چروک های ظریف و تغییرات متوسط در رنگدانه های پوست می باشد. اما پیری بیرونی پوست که ناشی عوامل محیطی و سبک زندگی مانند نور خورشید، آلودگی، دود سیگار و عادات غذایی است به صورت چین و چروک های درشت و بی نظمی های رنگدانه ای خود را نشان می دهد.

از بین عوامل محیطی، آلودگی هوا یک عامل بالقوه جدی و در عین حال کمتر شناخته شده است. طبق گزارش سازمان بهداشت جهانی (سال 2019) 99 درصد از جمعیت جهان در مکان‌هایی زندگی می‌کنند که سطح آلودگی هوا از حد مجاز تعیین شده توسط این سازمان فراتر می‌رود. بنابراین آلودگی هوا به‌عنوان بزرگ‌ترین خطر سلامت محیطی جهان برای انسان‌ها شناخته شده است.

مطالعات اخیر نشان می دهند که آلاینده های هوا مانند ذرات معلق می توانند باعث برنزه شدن پوست، پیری پوست و بیماری های التهابی پوست مانند آکنه و واکنش های آلرژیک شوند که در ادامه به معرفی آن ها می پردازیم.

آلاینده های هوا موثر بر پوست

آلاینده‌های هوا از مواد آلی و معدنی تشکیل شده‌اند که از طریق حمل‌ونقل، صنعت، استعمال دخانیات و سایر منابع به جو وارد می‌شوند. ترکیبات مختلفی به عنوان آلاینده های هوا طبقه بندی می شوند و هر یک به طور متفاوتی در آسیب پوست نقش دارند:

1. ذرات معلق (Particulate matter (PM) ):

ذرات معلق یکی از اجزای اصلی آلودگی هوا است. این ذرات دارای سایز و ترکیبات متفاوتی مانند مواد معدنی، فلزات، سموم آلی، دود تنباکو، گرده و آلرژن‌ها هستند. مواجهه پوست با ذرات معلق باعث ایجاد فرایند هایی می شود که همگی به تسریع پیری پوست و افزایش حساسیت به تهاجم پاتوژن ها (مانند باکتری و ویروس) کمک می کنند.

2. دود سیگار (Cigarette Smoke):

دود سیگار از مواد شیمیایی مختلفی از جمله گونه‌های فعال اکسیژن، مونوکسید کربن و گونه‌های فعال نیتروژن تشکیل شده است. اثرات دود سیگار تجمعی است و با ظهور علائم پیری زودرس به خصوص در پوست صورت همراه است. از جمله شایع ترین آنها چین و چروک عمیق، خشکی، بافت چرمی، افتادگی و تغییر رنگ نارنجی تا بنفش پوست است.

3. ازن (Ozone):

ازن استراتوسفری با فیلتر کردن اشعه ماوراء بنفش از موجودات زنده زمین محافظت می کند، اما در تروپوسفر به سطح پوست می رسد و با مولکول هایی مانند لیپیدها و پروتئین ها در لایه شاخی واکنش می دهد. ازن همچنین باعث کاهش ویتامین C و E در پوست انسان و تسریع علائم پیری پوست می شود.

4. فلزات سنگین (Heavy Metals):

فلزات سنگین مانند کروم، سرب، کادمیوم، نقره، نیکل، جیوه، منگنز و وانادیم در پوسته زمین یافت می شوند. گرچه این مواد، عناصر کمیاب مهم برای فرآیند های طبیعی بدن هستند اما در غلظت های بالاتر برای بدن انسان سمی می شوند. ذرات گرد و غبار حاوی فلزات سنگین با ایجاد فرآیندهایی در پوست باعث التهابات پوستی می گردد.

روش های محافظت ازپوست در برابر آلودگی هوا

در سال های اخیر به دلیل افزایش صنعتی شدن جوامع و گسترش حمل و نقل، اثرات آلودگی هوا بر سلامت انسان به شدت افزایش یافته است. پژوهش های انجام شده، روش های زیر را برای مقابله با آلودگی هوا معرفی می کنند:

اول و مهمتر از همه، از قرار گرفتن در معرض آلاینده های هوا خودداری کنید. علاوه بر این، از آنجایی که پوست به طور همزمان در معرض آلودگی هوا و اشعه ماوراء بنفش قرار می گیرد، یک اقدام موثر برای افزایش محافظت از پوست، استفاده از کرم ضد آفتاب است که احتمال بروز واکنش نوری را کاهش می دهد. شست و شوی بیش از حد پوست نیز می تواند مضر باشد و سد پوستی را بشکند، بنابراین از شست و شوی بیش از حد خودداری شود. دستگاه های تصفیه هوای داخلی نیز می‌توانند مفید باشند زیرا بار آلاینده در هوا و در نتیجه روی پوست را کاهش می‌دهند.

اجزای رژیم غذایی ما نیز میتوانند موثر باشند. چای سبز در ترکیب با ویتامین C از پوست در برابر تغییرات ناشی از اشعه ماورا بنفش (اثر منفی بر خاصیت الاستیک پوست) محافظت می کند.

به علاوه، برای حذف مواد شیمیایی و کاهش بار ذرات رسوب شده بر روی سطح پوست پس از قرار گرفتن در معرض آلودگی هوا، استفاده از محصولات شستشو و نرم‌کننده‌هایی که از دست دادن آب پوست را کاهش داده و عملکرد سد پوستی را افزایش می‌دهند، توصیه می‌شود.

استفاده از مواد طبیعی دارای مزایایی از جمله کاهش خطر ابتلا به آلرژی و التهاب پوستی است. بنابراین آخرین پیشنهاد، استفاده از محصولات آرایشی-بهداشتی حاوی عصاره های طبیعی یا گیاهی مانند جلبک و برگ چای سبز است.

شمیم مصلایی – دانشجوی دکتری مهندسی بهداشت محیط 1401