یکی ازشایع ترین بیماری‌هایی که افراد در سنین مختلف درگیرآن هستند، پوکی استخوان می باشد. استئوپروز یا پوکی استخوان، به حالتی گفته می‌شود که استخوان ضعیف شده یا حالت شکننده‌ای داشته باشد. هرگونه خم شدن، فشار خفیف، افتادن و حتی سرفه می‌تواند موجب شکستن استخوان‌ها شود. بعد از سن 30 سالگی با تغییر تعادل میان تخریب بافت استخوانی و ساخته شدن بافت جدید، آرام آرام، استخوانها قدرت خود را از دست می‌دهند. مهمترین و شایعترین محل شکستگی‌ در مهره‌ها، مفصل ران و مچ دست هاست که بر اثر ضربات جزئی و یا زمین خوردن و یا بدون هیچ علتی اتفاق می‌افتد. پوکی استخوان، بزرگترین علت شکستگی استخوان در سنین بالا خصوصاً‌ در زنان یائسه می‌باشد .ازآن جا که تراکم استخوان در مردان بیشتر از زنان است، زنان بیشتر از مردان به پوکی استخوان و شکستگی ناشی ازآن مبتلا می ‌شوند. کاهش استروژن در دوران یائسگی موجب کاهش سریع تر توده استخوانی شده و پوکی استخوان را تسریع می‌کند. عوامل مختلفی وجود دارند که ممکن است باعث پوکی استخوان شوند از جمله:

عوامل طبیعی و غیرقابل کنترل

عواملی نظیر سن، جنس، نژاد، سابقه خانوادگی، استخوان بندی بدن و…

سطح هورمون

گاهی اوقات علت پوکی استخوان، کم و زیاد شدن هورمون‌های خاصی در بدن است. از جمله هورمون‌هایی که منجر به پوکی استخوان می‌شوند می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:

هورمون‌های جنسی:  کاهش سطح استروژن در زنان و کاهش سطح تستوسترون در مردان ممکن است باعث ایجاد پوکی استخوان شود.

تیروئید:  مشکلات کم کاری یا پرکاری تیروئید یکی دیگر از عواملی است که به پوکی استخوان می‌انجامد.

سایر غدد:  اختلال در کارکرد غدد فوق کلیوی و هایپرتیروئیدی نیز با این بیماری ارتباط نزدیکی دارند.

رژیم غذایی: داشتن یک رژیم غذایی سالم می‌تواند از بسیاری از بیما‌ری‌ها پیشگیری کند. با این حال، مصرف ناکافی کلسیم، اختلالات اشتهایی و جراحی دستگاه گوارش مانند معده و روده، می‌توانند از عوامل موثر در پوکی استخوان باشند.

استروئیدها و داروها: استفاده طولانی مدت از داروهای کورتیکواستروئید به مدت طولانی  یا برخی از داروهای درمان تشنج، ریفلاکس معده، سرطان و یا داروهای مخصوص پیوند اعضاء.

مشکلات پزشکی: ابتلاء به بیماری هایی مانند سلیاک، التهاب روده، بیماری کلیه یا کبد، سرطان، لوتوس، روماتیسم مفصلی و….

سبک زندگی: برخی از عادات نادرست در زندگی مانند استعمال دخانیات، مصرف الکل و کم تحرکی.

متاسفانه بیماری پوکی استخوان در مراحل اولیه، هیچ علائم خاصی ندارد و به صورت کاملا خاموش در بدن پیشروی می‌کند و تنها با آزمایش‌های دقیق پزشکی قابل تشخیص است. اما پس از ضعیف شدن استخوان‌ها ممکن است علائمی در برخی افراد دیده شود. برخی از علائم پنهان پوکی استخوان عبارت‌اند از: کمر درد بعد از شکستگی، کاهش قد به مرور زمان، شکستگی راحت‌تر استخوان‌ها، قامت خمیده، بی خوابی ناگهانی، بیماری‌های لثه، شل شدن دندان‌ها، گرفتگی شبانه پاها،  ناخن‌های شکننده، ایجاد اختلالاتی در گرفتن برخی از اشیاء. متأسفانه تشخیص استئوپروز تا زمانی که حداقل 30 درصد استخوان‌ها از بین نرفته باشند، در عکس‌برداری‌های معمولی مانند رادیوگرافی امکان‌پذیر نیست. به همین دلیل برای تشخیص پوکی استخوان از آزمایش سنجش تراکم استخوان استفاده می‌شود. دراین آزمایش با استفاده از اشعه ایکس نواحی مختلفی مانند استخوان مفصل ران، ستون فقرات و غیره اسکن می‌شود.

برای درمان پوکی استخوان، باید متناسب با شرایط هر فرد، روش درمانی خاصی انتخاب شود. معمولا برای درمان پوکی استخوان، علاوه بر مصرف داروها، ورزش و تحرک، فیزیوتراپی، مگنت‌تراپی، رژیم غذایی مناسب،  مصرف غذاهای سالم، مصرف مکمل‌ها، جلوگیری از افسردگی و عدم مصرف سیگار توصیه می شود.

پوکی استخوان ممکن است موجب معلولیت دائم شده یا به دلیل کاهش دامنه حرکت فرد مبتلا، فعالیت‌های روزانه را تحت تأثیر قرار دهد. برخی از مهم‌ترین عوارض پوکی استخوان عبارتند از: شکستگی‌های استخوانی مداوم که ممکن است به طور کامل درمان نشوند، شکستگی لگن، تغییر شکل ستون فقرات و به وجود آمدن مشکلات تنفسی در اثر شکستگی در ستون فقرات.

افرادی که ریسک ابتلای آنها به پوکی استخوان بالاست، مانند خانم های باردار، زنانی که در دوران پس از یائسگی قرار دارند و افراد با سابقه خانوادگی ابتلا به پوکی استخوان بهتر است به پزشک مراجعه کرده و با توجه به شرایط فیزیکی و سابقه خانوادگی خود از داروهای پیشگیری از پوکی استخوان استفاده کنند. داشتن وزن مناسب می‌تواند خطر ابتلا به پوکی استخوان را کاهش دهد. زنانی که دچار کمبود وزن هستند، زودتر به پوکی استخوان دچار می‌شوند. همچنین درصد بالایی از افرادی که وزن زیادی داشته و چربی شکمی آنها زیاد است نیز از پوکی استخوان رنج می‌برند. در صورتی که هر فرد، معاینات و مراقبت های پزشکی خود را به طور کامل و منظم پیگیری کند، می‌تواند قبل از آنکه دیر شود این بیماری خاموش را ریشه‌یابی کرده و آن را درمان کند.

توصیه هاو مراقبت های لازم برای پیشگیری از پوکی استخوان :

1- حفظ وزن مطلوب بدن و انجام حرکات منظم ورزشی مفید مانند یوگا، دویدن، پیاده‌روی و ورزش‌های قدرتی و پرشی.( پیاده روی و دویدن آهسته برای تحریک استخوان سازی ضروری است ).

2 – مصرف فرآورده های حاوی کلسیم به میزان کافی

3 – دریافت ویتامین D به اندازه کافی ( 50 هزار واحد در ماه )

4 – استفاده از نور مستقیم خورشید به مدت روزانه 15 تا 30 دقیقه.

5 – استفاده از روغن‌های غیر اشباغ ( مایع ) به جای روغن‌های جامد

6 – استفاده از نوشیدنی ‌های طبیعی از قبیل آب، آب میوه طبیعی، دوغ کم نمک، شربت های سنتی به جای نوشابه‌های صنعتی و قهوه

7- توجه به رژیم غذایی( محصولات لبنی کم چرب، مصرف بیشتر ماهی، میوه، سبزیجات دارای برگ سبز تیره، زرده تخم مرغ، موز، آلو سیاه، روغن زیتون، سویا وعدم مصرف غذاهای شور، نوشیدنی‌های حای کافئین و گازدار.          

مهناز زادانی فرد - کارشناس گروه بهداشت عمومی