آسم یک معضل بهداشتی برای کلیه جوامع اعم از توسعه یافته و در حال توسعه به شمار میرود.

بر اساس گزارش سازمان جهانی بهداشت، بیش از 334 میلیون نفر در سراسر دنیا به این بیمـاری مبـتلا هـستند و سـالانه بیش از 300 هزار نفر در جهـان بـه علـت آسـم، جـان خـود را از دسـت میدهند. متاسفانه شیوع این بیماری در جهان رو به افزایش مـیباشـد و پیشبینی میشود که طی یک دهه آینده حدودا 25% به آمـار مبتلایـان به آسم افزوده شود. در کشور ما بر اساس آخرین مطالعات، شـیوع علائـم آسم در بالغین حدود 9 درصد  و در کودکان 11 درصد میباشد که البتـه این میزان در کلان شهرها و شهرهای دارای آلودگی هوا به مراتب بیـشتر است.

آسم یکی از قدیمیترین بیماریهایی است که نام آن در متون تـاریخی و باستانی مربوط به 5000 سال پیش از میلاد مسیح (ع) ذکر شـده اسـت. واژه آسم یک کلمه یونانی و به معنی نفـس نفـس زدن، انجـام بـازدم بـا دهان و یا تنفس تند و شدید آمده است.این بیماری یک اختلال التهابی مزمن و غیر واگیر راههای هوایی است که در آن بیمار به طور مکرر دچار سرفه، تنگی نفس، خس خس سینه و احساس فشار بر روی قفسه سینه میشود (هرچنـد ممکـن اسـت بیمـار همه این علائم را با هـم نداشـته باشـد.) منظـور از مـزمن آن اسـت کـه بیماری همیشه در فرد مبتلا وجود دارد حتـی زمـانی کـه فاقـد علامـت است.

علائم بالینی این بیماری تحت تاثیر عوامل محیطی و ژنتیکی بـروز میکند. در حالت طبیعی در همه افـراد زمـانی کـه یـک عامـل محـرک وارد راههای هوایی میشود، عضلات دیـواره نـایژههـا منقـبض شـده و غـشای درونی نایژه ها با ترشح مخاط، آن عامـل محـرک را بـه دام انداختـه و بـا انجام سرفه مانع رسیدن آن به ریهها میشـود. در افـراد مبـتلا بـه آسـم، حساس بودن راههای هوایی منجر به واکنش شدیدتر نسبت به محرکهـا میشود. بدین صورت که در هنگام مواجهه بـا یـک عامـل آغـازگر ماننـد ویروسها، عوامل حساسیت زا و محرک، انقبـاض شـدید عـضلات دیـواره راه هایی رخ داده و با مهاجرت سلولهـای التهـابی بـه منطقـه و افـزایش ترشحات راههای هوایی، پوشش داخلی راههـای هـوایی متـورم و ملتهـب میگردد و یک التهاب حاد و نهایتا مزمن ایجاد میشود.

این وقایع منجر به تنگی شدید راههای هوایی و سخت تر شدن عبور هـوا از آنها شده و موجب بروز حملات تنگی نفس همـراه بـا سـرفه و صـدای خس خس میشود. شروع حمله آسم ممکن است به آرامی (در طی چند ساعت، چند روز، یا حتی چند هفته) یـا خیلـی سـریع (در عـرض چنـد دقیقه) باشد.

علت آسم چیست؟

علت اصلی این بیماری ناشناخته است ولی تحقیقات نشان داده است کـه ترکیبی از عوامل ارثی (ژنتیکی)و محیطـی در بـروز ایـن بیمـاری نقـش دارند. وجود سابقه آسم، اگزما، آلرژی بینـی و آلـرژی غـذایی در اعـضای خانواده (یعنی وجود استعداد آلرژی یا آتوپی)، احتمـال بـروز آسـم را در سایر افراد خانواده افزایش میدهـد. همچنـین افـرادی کـه سـابقه انـواع
آلرژیها به ویژه آلرژی بینی را دارند با احتمال بیشتری ممکن اسـت بـه آسم مبتلا شوند. همچنین مواجهه با برخی عوامل محیطی همچون دود سیگار و اسپند یا آتش، آلودگی هوا، آلایندههای شیمیایی و یا تماسهای شـغلی (نظیـر کارگران لاستیکسازی، رنگسازی، چوب بری، نانوایی،.) میتواند منجـر به بروز آسم شود.

مهمترین عوامل خطری که میتوانند موجب بـروز و یـا تـشدید علائم آسم شوند عبارتند از:

عفونتهای ویروسی مختلف )سرماخوردگی، آنفلوانزا و.....(
·عوامــل حــساسیتزای استنشاقی چون گـرده گــلهــا، کپــکهــا و قارچهـا، گـردو خـاک،پــر، مــو یــا پوســت

·سوسک و انواع حشرات
·دود سیگار و سایر مواد دخانی )قلیان، پیپ و (…
·دود آتش، اسپند و یا هرگونه ماده سوختنی
·آلایندههای شیمیایی نظیر شویندهها و حشره کشها
·تغییرات آب و هوایی به خصوص هوای سرد و خشک
·بوهای تند)نظیر بوی عطر و ادوکلن(
·تغییرات هیجانی شدید )گریه کردن، خندیدن شدید، استرس(
·مواد افزودنی در غذاها و آلرژیهای غذایی به ویژه در کودکان
·مصرف غذاهای آماده (Fast Food)
·عدم تغذیه با شیر مادر
·کمبود ویتامین D
·چاقی و کم تحرکی
·آلودگی هوا در اثر دود اگزوز و کارخانجات و یا ریزگردها
·عوامل شیمیایی موجود در محل کار
·برخی داروها همچون بعـضی از مـسکنهـا )آسـپرین، ایبـوپروفن،مفنامیک اسید( و حتی برخی از قطرههای دارویی چشمی
·وزن پایین موقع تولد و سن کم مادر
·زایمان به روش سزارین
·ورزش و فعالیت فیزیکی
·مصرف زیاد آنتی بیوتیک ها بخصوص در سالهای اول زندگی و نیز استامینوفن
·تماس مادر در دوران بارداری با دود سیگار

البته باید توجه داشت که در افرادی که آسم آنها به خـوبی کنتـرل شـده است ورزش محرک شایعی محسوب نمیشود. تعـدادی از قهرمانـان زن و مرد المپیک در جهان، مبتلا به آسـم مـیباشـند امـا بـا کنتـرل بیمـاری توانسته اند زندگی طبیعی بدون محدودیت داشته باشند.

راضیه السادات عطاپور کارشناس پژوهشی گروه اپیدمیولوژی دانشکده بهداشت