نوجوانی دوره‌ای است که فرد از دنیای کودکی به دنیای بزرگسالی وارد می‌شود. در این دوره، تغییرات عمده‌ای در فرد ایجاد می‌شود که شامل تغییر و تحول جسمانی و هورمونی از یک ‌سو و تغییر در نقش‌ها، افزایش مسئولیت‌ها در خانواده و جامعه از سوی دیگر است؛ یعنی تغییرات ظاهری و درونی با هم همراه می‌شوند. پیامد‌های کوتاه ‌مدت دوران بلوغ ممکن است بیش‌تر از آن‌که به نوجوان فشار بیاورد، خانواده‌ها را تحت ‌فشار قرار دهد. این مرحله، یکی از مراحل بحرانی در زندگی هر فرد است که عبور کردن موفق از آن نقش تعیین‌کننده‌ای بر سلامت روان و شخصیت فرد در دوران بزرگسالی دارد از نوجوانی می‌توان به‌عنوان دوره طوفان و استرس نیز یادکرد.

برای عبور از این دوره مهم و رسیدن به یک ثبات شخصیتی، داشتن یک ارتباط مناسب و سازنده با نوجوان  و بکار بستن راهکارهای زیر می تواند مفید باشد.

والدین اوقات بیشتری را با فرزندان خود بگذرانند و شنونده خوبی برای صحبت های آنان باشند. هر اندازه صداقت و انعطاف پدر و مادر بیشتر باشد، نوجوان ارتباط بیشتری با آنان خواهد داشت و در مورد مسائل مهم خود با آنان هم کلام خواهد شد. ایجاد فضایی صمیمانه و مبتنی بر احترام، زمینه را برای گسترش استقلال نوجوان فراهم  می کند. بعضی از والدین عقیده دارند می توانند  آسیب ها را به صورت مطلق از زندگی نوجوان خود حذف کنند و جلوی همه رفتارهای نادرست نوجوان را بگیرند؛ در صورتی که اگر این تفکر را با ایده کاهش آسیب جایگزین کنند و انعطاف بیشتری نشان دهند یقینا" به نتیجه مطلوب تری دست خواهند یافت. مطالعات نشان داده است که حضور در فوق برنامه ها می تواند تاثیر مثبتی بر پیشرفت تحصیلی نوجوانان و رفتارهای مثبت اجتماعی و فعالیت های داوطلبانه آنان در بزرگسالی داشته باشد. همین موضوع آنها را برای رابطه مثبت با پدر و مادر نیز آماده تر می کند. شناخت علائق نوجوان به ارتباط نزدیک تر و صمیمانه تر با آنان کمک بزرگی می کند؛ مثلا" همراهی والدین با نوجوانشان هنگام تماشای فیلم مورد علاقه او؛ اختصاص زمانی به فرزندان و فعالیت های مورد علاقه آنها که با زمان کارهای روزانه در خانه متفاوت است و نیازمند برنامه ریزی مجزا می باشد. در زندگی سریع کنونی مشکل بسیاری از خانواده ها نداشتن وقت کافی برای گذراندن ساعاتی در کنار یکدیگر است؛ با این حال اگر خانواده ها برنامه های خود را طوری تنظیم کنند که بتوانند در کنار هم غذا صرف کنند، فرصت زیادی برای تعامل خواهند داشت. امروزه نوجوانان با مسائل و مشکلات زیادی روبرو هستند که زندگی آنان را پراسترس می کند؛ مسائلی از جمله تفریح و تعاملات اجتماعی، فقدان نظارت و حمایت بزرگسالان در بعضی خانواده ها، تغییر ساختارهای خانواده، کمبود فضای آموزشی مناسب، فقدان الگوی مناسب، فشار همسالان و خشونت های محیطی از این دست هستند.

فرزندان با مشاهده واکنش های نامناسب بزرگسالان به هنگام استرس مانند مصرف سیگار، قرص، مواد، خشونت و پرخاشگری، یاد می گیرند که همان رفتارها را تکرار کنند تا به خیال خود تسکین یابند؛ لازم است فرزندان شیوه های مقابله با استرس را بیاموزند تا بتوانند در زمان لازم تصمیمات مناسبی بگیرند و به آرامش دست یابند.گاهی لازم است شخص بزرگسالی به آنان کمک کند؛ کسی که بتوانند تشویش ها و نگرانی های خود را بدون هیچ واهمه ای از طرد یا متهم شدن با او در میان بگذارند. والدین باید برای نظم و ترتیب دادن به رفتار و افکار نوجوان  قوانینی روشن، معقول و ایمن وضع کنند و با بزرگ شدن فرزندان این قوانین را مورد بازبینی قرار دهند. فرزندان باید درک کنند که پدر و مادر به آن ها اعتماد دارند ولی در عین حال محدودیت هایی را هم برای آنان در نظر گرفته اند. بین کنترل رفتار نوجوانان و مستقل بار آوردن آنها تعادل برقرار باشد. والدین باید برای آن ها توضیح دهند قوانین و لزوم اجرای آن مختص نوجوانان نیست و بزرگسالان نیز ملزم به رعایت قوانین و ضوابطی هستند (مانند رعایت قوانین راهنمایی و رانندگی). هر زمان که فرزند بیرون از خانه است باید از سه چیز در مورد او آگاهی داشت. این که کجاست؟ چه می کند؟ و با چه کسی وقت می گذراند؟

دوستان در زندگی ما می توانند نقش مثبت یا منفی داشته باشند. ارتباط بیشتر و عمیق تر با همسالان یکی از ویژگی های نوجوانی و وجه تمایز آن از دوره کودکی است. به عنوان پدر و مادر هیچگاه نباید فرزندان را از دوستی با نوجوانان دیگر برحذر داشت، چنین خواسته ای بر خلاف قواعد منطقی رشد نوجوانی است. آنان برای رشد مهارت های اجتماعی و بین فردی خود به رابطه با دوستان نیاز دارند. گاهی پدر و مادرها سعی می کنند جای دوستان را برای نوجوان پر کنند که این اختلاط نقش ها برای نوجوان مناسب نیست. نوجوان باید بداند که همسالان، ارزش ها و باورها، درک موقعیت های مختلف و داشتن آگاهى و اطلاعات می تواند بر تصمیم گیری های آنان در مواجهه با مسائل تأثیر بگذارد، بنابراین باید آمادگی قبول مسئولیت در تصمیم گیری های خود و عواقب آن را داشته باشد.

 بسیاری از مشکلات جسمانی، روانی، اجتماعی و رفتار‌های ناسالم در دوره های بعدی زندگی، ریشه در نوجوانی دارند. هر چه خانواده ها آگاهی و درک بیشتری از این دوره و چالش‌های آن داشته باشند، می‌توانند بستر مناسب تری را برای شکل‌گیری شخصیت قوی و سازنده در نوجوان خود فراهم کند.

 پدران و مادران می توانند با استفاده از مشاوران و متخصصان امر، میزان آگاهی خود را در زمینه دوران نوجوانی افزایش داده، با مهارت‌های فرزندپروری و روش‌های صحیح تربیت فرزندان به خوبی آشنا شوند.

ژاله راستی عمادآبادی، کارشناس گروه بهداشت عمومی