ساس‌ها احتمالاً نخستین آفت شهری تاریخ بوده‌اند و مطالعه‌‌ی جدید ژنوم آن‌ها نشان می‌دهد که فعالیتشان از همان دوران آغاز تمدن بشر آغاز شده است. دانشمندان با بهره‌گیری از روش‌های نوین ژنتیکی در شناسایی گونه‌ها، توانسته‌اند دریابند که ساس‌ها نخستین حشراتی بودند که به انسان‌ها علاقه‌مند شدند و ما هنوز هم بعد از گذشت تقریباً ۶۰هزار سال، غذای اصلی در منوی آن‌ها محسوب می‌شویم.

محققان دانشگاه ویرجینیا در حال مقایسه‌ی ژنوم دو تبار متفاوت از ساس‌ها بودند؛ یکی از این تبارها، که تصور می‌شود هزاران سال پیش با نئاندرتال‌ها همراه شده و دیگری که به میزبان اصلی‌اش یعنی خفاش وفادار مانده است. آنچه محققان کشف کردند، این بود که هرچند جمعیت ساس‌هایی که از خفاش‌ها تغذیه می‌کردند در طی هزاران سال کاهش یافته است، ساس‌هایی که امروزه می‌شناسیم همزمان کنار انسان‌ها تکامل یافته‌اند و همین امر آن‌ها را به قدیمی‌ترین «آفت» شناخته‌شده برای انسان تبدیل می‌کند.

مطالعات نشان داده‌اند که ساس‌ها از زمان دایناسورها روی زمین حضور داشته‌اند و با آغاز زندگی اجتماعی انسان‌ها، دو گونه‌ی رایج ساس یعنی ساس معمولی (Cimex lectularius) و ساس گرمسیری (Cimex hemipterus)، مسیر بقا در کنار انسان را پیش گرفتند.

ساس‌ها از نخستین آفات انسانی‌اند که همراه با انسان‌های اولیه حدود ۶۰‌هزار سال پیش از غارها بیرون آمدند. پژوهش‌های ژنتیکی نشان می‌دهد که گونه‌های وابسته به انسان ساس‌ها با تغییر در شیوه زندگی انسان‌ها، مسیر بقا را پیدا کردند و درنتیجه‌ی همراهی با ما، تنوع ژنتیکی کمتری دارند. مقاومت ژنتیکی در برابر حشره‌کش‌ها نیز حذف این آفات را دشوارتر کرده است.

ساس‌ها پس از استفاده گسترده از DDT (آفت‌کش دیکلرو دی‌فنیل تری‌کلرو اتان) تقریباً ناپدید شدند، اما ظرف چند سال بازگشتند و به این سم مقاوم شدند. این موضوع نشان‌دهنده‌ی قدرت بالای تطابق آن‌ها با شرایط زیستی و تغییرات محیطی است.

با اینکه ساس‌ها محبوب نیستند، توانایی شگفت‌انگیزشان در تطابق و بقا، از غارهای انسان‌های نخستین تا مقاومت در برابر DDT، قابل‌توجه است. بعد از حذف DDT، سفرهای بین‌المللی و شلوغی شهرها باعث رشد انفجاری جمعیت آن‌ها شد. مثلاً فقط در سال ۲۰۰۶، آلودگی ساس در استرالیا ۴۵۰۰ درصد افزایش یافت و اکنون در همه‌ی ایالت‌های آمریکا مخصوصاً در مناطق پرجمعیت پیدا می‌شوند. ساس همچنین در ایران و در شهرهای پرجمعیت و پرمسافر به‌وفور یافت می‌شود.

مقاومت بالای ساس و توانایی‌اش در سازگاری سریع می‌تواند به دانشمندان کمک کند تا مدل‌های همه‌گیرشناسانه‌ی دقیق‌تری برای پیش‌بینی بهتر شیوع بیماری‌ها در شرایط رشد مداوم جمعیت شهری طراحی کنند و همچنین روش‌هایی برای مقابله با آلودگی‌هایی بیابند که در برابر درمان‌های موجود یا آینده مقاوم‌ هستند. همچنین نتیجه‌ی جذاب مطالعه درباره‌ی پیوند دیرینه‌ی انسان و ساس بیش از همه جلب توجه می‌کند.

محققان اشاره کردند: «زمان‌بندی و بزرگی الگوهای جمعیتی، شواهد قانع‌کننده‌ای ارائه می‌دهند که نشان می‌دهد ساس‌هایی که با انسان‌ها زندگی می‌کنند، تاریخچه‌ی جمعیتی انسان‌های مدرن و حرکت آن‌ها به سوی اولین شهرها را به‌دقت دنبال کرده‌اند. از این‌رو، ساس‌ها ممکن است نخستین گونه‌ی واقعی حشرات شهری آفت‌زا باشند.»

با اینکه ساس‌ها توانایی خارق‌العاده‌ای در بقا نشان داده‌اند، شکست‌ناپذیر نیستند. آژانس حفاظت محیط زیست آمریکا راهنمای جامعی برای مقابله با ساس‌ها بدون نیاز به متخصصان کنترل آفات منتشر کرده است. همچنین باید بدانیم که هرچند نیش آن‌ها آزاردهنده است و احتمال دارد باعث التهاب شدید پوست شود، این حشرات ناقل بیماری نیستند.

در مورد اینکه ساس‌ها یا سوسک‌ها کدام‌یک در شرایط رو به کاهش حیات روی زمین موفق‌تر خواهند بود، حشره‌شناسان نظر قطعی ندارند. اگرچه ساس‌ها میزبان خاصی دارند و رژیم غذایی تخصصی‌شان محدود است، در برابر برترین بازمانده‌ی دنیای حشرات، یعنی سوسک آلمانی، حرفی برای گفتن ندارد. این سوسک همه‌چیزخوار است، می‌تواند شرایط محیطی گسترده‌تری را تحمل کند و مقاومت قابل‌توجهی در برابر انواع آفت‌کش‌های شیمیایی پیدا کرده است.

نیلوفر سلطانیان – کارشناس بیولوژی و کنترل ناقلین بیماری­ها