پوکی استخوان بیماری خاموشی است که سال‌ها بدون علامت پیشرفت می‌کند و معمولاً زمانی شناسایی می‌شود که شکستگی استخوان رخ داده است. تشخیص به‌موقع این بیماری می‌تواند از بروز شکستگی‌های خطرناک، کاهش کیفیت زندگی و هزینه‌های سنگین درمان پیشگیری کند. آگاهی از روش‌های تشخیص و درمان علمی، کلید مدیریت موفق بیماری محسوب می‌شود. 

اهمیت تشخیص زودهنگام

از حدود سن ۵۰ سالگی، به‌ویژه در زنان پس از یائسگی، خطر کاهش تراکم استخوان به‌طور چشمگیری افزایش می‌یابد. تشخیص زودهنگام در این دوران، با بررسی‌ تراکم استخوان و عوامل خطر مانند سابقه خانوادگی، لاغری بیش‌ازحد، کم‌تحرکی یا مصرف طولانی‌مدت داروهای خاص (مثل کورتون)، بسیار اهمیت دارد. 

روش‌های شناسایی علمی پوکی استخوان

سنجش تراکم استخوان (DEXA scan): دقیق‌ترین روش اندازه‌گیری قدرت استخوان است و در ستون فقرات، لگن و ساعد انجام می‌شود. نتیجه آزمایش با شاخص  T-score  بیان می‌شود .

بررسی آزمایشگاهی: سطح کلسیم، ویتامین D، عملکرد هورمون‌ها و متابولیسم استخوان در خون اندازه‌گیری می‌شود تا نوع و علت بیماری تعیین گردد. 

ارزیابی خطر شکستگی (FRAX tool): ابزاری بین‌المللی است که احتمال شکستگی را بر اساس سن، جنس، وزن، سابقه خانوادگی و میزان تراکم استخوان تخمین می‌زند. 

درمان‌های مؤثر و علمی

درمان پوکی استخوان معمولاً ترکیبی از اصلاح سبک زندگی، تغذیه مناسب و داروهای تجویزی است: 

کلسیم و ویتامین:  D پایه اصلی درمان هستند و باید به اندازه کافی از طریق رژیم غذایی یا مکمل طبق نظر پزشک تأمین شوند. 

داروهای ضد‌پوکی استخوان با تجویز پزشک با تقویت استخوان و کاهش سرعت تحلیل آن، خطر شکستگی را کاهش می‌دهند. 

ورزش و توان‌بخشی: تمرین‌های تحمل‌وزن و مقاومتی، علاوه بر تقویت عضلات، به افزایش تراکم استخوان و تعادل حرکتی کمک می‌کنند. 

درمان‌های هورمونی: برای زنان یائسه، در موارد خاص و تحت نظر پزشک، می‌تواند به حفظ تراکم استخوان کمک کند. 

پیگیری و مراقبت مداوم

درمان پوکی استخوان طولانی‌مدت است و نیاز به پایش دوره‌ای دارد. سنجش تراکم استخوان به‌طور منظم (هر ۱ تا ۲ سال)، ارزیابی عوارض داروها و تایید اثربخشی درمان از سوی پزشک باید انجام شود. بی‌توجهی به مصرف دارو یا توقف خودسرانه درمان ممکن است باعث برگشت سریع بیماری شود. 

تشخیص زودهنگام و درمان دقیق و مستمر، رمز حفظ سلامت استخوان‌ها و جلوگیری از شکستگی‌های دردناک است. پوکی استخوان بیماری قابل کنترل است؛ کافی است آن را به‌موقع بشناسیم و جدی بگیریم. 

دکتر لیلا قهرمانی – استاد گروه ارتقاء سلامت دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی شیراز