دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی شیراز
پوکی استخوان را بهتر بشناسیم
پوکی استخوان یا استئوپروز شایع ترین بیماری متابولیک استخوان است. پوکی استخوان یک بیماری مرموز و خطرناک است، زیرا در طول حضور آن،شخص هیچ علامت ویژه ا ی نداشته و زمانی متوجه می شود که بیماری کاملا" پیشرفت کرده است. این اختلال باعث می شود بافت اصلی استخوان که ماده اساسی آن را کلسیم تشکیل می دهد، به تدریج تحلیل رفته واستخوان کاملا" تهی و پوک شود و در نتیجه با کوچکترین ضربه یا صدمه ای بشکند. ستون فقرات، ران لگن، مچ دست، بخش بالایی بازو شایع ترین بخش هایی هستند که در مبتلایان به پوکی استخوان دچار شکستگی می شوند. در مطالعات مختلف، بارها از پوکی استخوان به عنوان یک بیماری پیچیده نام برده شده است که عوامل متعددی مانند ژن ها و شرایط محیطی متنوع در بروز آن مؤثر هستند، از آنجایی که این بیماری تا زمان بروز شکستگی قابل شناسایی نمی باشد و در نهایت با بروز شکستگی مشخص می شود به عنوان بیماری خاموش خوانده می شود. بروز پوکی استخوان و با عوامل متعددی در ارتباط است.
با افزایش سن احتمال بروز پوکی استخوان بیشتر می شود؛ جدای از اینکه افزایش سن رابطه مستقیمی با بروز بیماری دارد، ثابت شده است که ابتلاء زنان به این بیماری بیشتر از مردان است. بطوری که در زنان از هر سه نفر و در مردان از هر هشت نفر یکی به این بیماری دچار می شود. ظریف تر بودن استخوان بندی زنان از یک سو و کمبود هورمون های جنسی زنانه از سوی دیگر پس از یائسگی، شانس ابتلاء آن ها را به شدت افزایش می دهد. به دلیل نقش بارز میزان توده استخوانی در روند بیماری، افراد لاغر اندام و ضعیف الجثه نسبت به افراد تنومند و چاق شانس بیشتری برای بروز بیماری خواهند داشت. ثابت شده که در نژاد آسیایی سفید پوست، این بیماری شیوع بیشتری دارد. اگر افراد درجه یک خانواده، سابقه ابتلاء به این بیماری را داشته باشند، فرد باید اقدامات لازم را در جهت پیشگیری از بروز بیماری انجام دهد زیرا شانس وی نسبت به دیگر افرادبرای ابتلا بیشتر خواهد بود. تعدادی از بیماری ها با اثر گذاری هورمونی و یا اختلال در جذب و دفع کلسیم، سبب بروز و تسریع در پوکی استخوان می شوند. بیماری های غدد تیروئید، پاراتیروئید، تخمدان، کبد و کلیه، سرطان ها، بیماری های گوارشی و روده ای از این دست می باشند. مصرف داروهای حاوی کورتون برای مدت طولانی، داروهای ضد تشنج و یا هپارین، از عوامل خطر در ایجاد پوکی استخوان به حساب می آیند. تغذیه سالم باید به صورتی باشد که بدن مجبور نباشد، از کلسیم موجود در بافت استخوانی استفاده کند. مصرف مواد غذایی با کلسیم پایین، مصرف غذاهایی که مانع جذب کلسیم در روده می شوند، بی اشتهایی و به طور کلی سوء تغذیه، شانس بروز بیماری را افزایش می دهند.
روند جذب کلسیم و قرار گیری مستمر آن درتوده استخوانی، همواره در سایه نقش مؤثر ویتامین D به انجام می رسد، درحالی که کمبود این ویتامین موجب تعادل منفی کلسیم بدن می شود. این ویتامین ارزشمند به طور طبیعی در اثر تابش مستقیم آفتاب در سلول های پوست ساخته می شود.
ارتباط مستقیمی بین بروز و شدت روند بیماری با کاهش حرکت وجود دارد. افراد کم تحرک، افرادی که به خاطر شغل خاص خود )رانندگان، کارمندان( تحرک کمتری دارند و همچنین زندگی شهرنشینی ، از عوامل مستعد شدن برای ابتلاء و پیشرفت این بیماری می باشند.
حفظ میزان طبیعی کلسیم خون، علاوه بر آن که از برداشتن ناخواسته کلسیم از استخوان ها جلوگیری می کند، با جایگزینی مکرر کلسیم روی توده استخوانی، سبب استمرار استحکام استخوان ها نیز می شود.
فرآورده های لبنی )ترجیحاً کم چرب( بصورت شیر یا محصولات آن، بهترین منابع کلسیم هستند که به سادگی در دسترس قرار دارند. هر لیوان شیر حدود 300 میلی گرم کلسیم دارد و بر این اساس مصرف سه یا چهار لیوان شیر روزانه توصیه می شود. افرادی که عدم تحمل به شیر دارند، می توانند از فرآورده های آن به خصوص ماست، پنیر و کشک ا ستفاده کنند. بعضی از سبزیجات مانند کلم، کلم بروکلی، جعفری، ریحان، پونه و کدو منابع غنی کلسیم هستند که بهتر است در صورت امکان به صورت خام مصرف شوند. خشکبار منابع غنی دیگری هستندکه به ترتیب دارا بودن کلسیم می توان به کنجد، تخمه آفتابگردان، بادام، سویا و انجیر خشک اشاره نمود. غذاهای دریایی به خصوص ساردین و کیلکا، ماهی تون و ماهی آزاد علاوه بر این که منبع غنی کلسیم هستند، کمبود ویتامین D بدن را هم جبران می کنند. ورزش علاوه بر تأثیر برسلامت سیستم قلبی عروقی و تناسب جسمانی، در میزان رشد و استحکام استخوان ها به خصوص قبل از 30 سالگی و پس از آن نیز در حفظ این استحکام تأثیر مستقیم دارد.
برخی مواد و غذاها مانند الکل و کولاها با تأثیر منفی بر جذب کلسیم، سبب کاهش تراکم استخوان می شود.
بنابراین بهترین روش برای پیشگیری از پوکی استخوان در پیش گرفتن یک شیوه صحیح زندگی در حیطه سلامت از دوران کودکی و در دوران بزرگسالی، تغییر در روش زندگی و در پیش گرفتن شیوه زندگی سالم می باشد.
تهیه کننده: ژاله راستی عمادآبادی، کارشناس گروه بهداشت عمومی
منابع:
-کتابچه راهنمای بهبود شیوه زندگی سالم در دوره سالمندی استخوان ها و مفاصل، حوادث، توصیه ها مولفین: دکتر سهیلا خوشبین، -دکتر آوات غوثی، دکتر عالیه فراهانی و دکتر محمد اسماعیل مطلق انتشارات وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، معاونت -سلامت، دفتر سلامت خانواده و جمعیت، اداره سلامت سالمندان
-راهنمای آموزشی بیماران/ پوکی استخوان، دکتر فرزانه ترکان- دکتر هادی کاظمی، 1391، انتشارات میرماه
-پوکی استخوان کتابچه انجمن روماتولوژی ایران، دی ماه 89
نظر دهید