بیماری‌های قلبی‌عروقی (سکته قلبی، سکته مغزی، درگیری عروق محیطی) تهدیدی عمده برای جوامع به شمار می‌آید و علت اصلی مرگ و میر مردان و زنان در سراسر جهان می باشد. خوشبختانه می‌توان با اعمال تغییرات مثبت در شیوه زندگی، از ایجاد این بیماری ها، حتی عوارض و مرگ و میر ناشی از آنها را پیشگیری کرد. بیماری‌های قلبی‌عروقی به آهستگی ایجاد شده و در مراحل اولیه اغلب علامتی ندارند. برخی عوامل‌خطر بیماری‌های قلبی‌عروقی قابل اصلاح وکنترل هستند، درحالی که سایر عوامل‌خطر تحت کنترل ما نیستند. البته داشتن یک یا چند عامل خطر اصلی بیماری‌های قلبی‌عروقی به این مفهوم نیست که فرد حتما به بیماری‌های قلبی‌عروقی مبتلا شده یا در اثر آنها می‌میرد. هر چه تعداد این عوامل خطر بیشتر باشد، فرد به احتمال بیشتر دچار بیماری قلبی‌عروقی خواهد شد. برعکس فقدان عوامل خطر، دلیل عدم ابتلا به بیماری‌های قلبی‌عروقی نیست و فقط احتمال ابتلا را کم می کند.

عوامل خطر غیرقابل اصلاح یا درمان عبارتند از :

جنس : زنان تا سن ۶۰-۵۵ سالگی در معرض خطرکمتری نسبت به مردان هستند. زنان پیش از یائسگی به دلیل وجود هورمون‌های جنسی خود، در مقابل بیماری‌های قلبی‌عروقی محافظت می‌شوند.

سن : با افزایش سن، خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی‌عروقی افزایش می‌یابد. مردان نسبت به زنان در سنین پایین‌تری دچار حملات قلبی می‌شوند. در زنان پس از یائسگی خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی‌عروقی شروع به افزایش می‌کند، پس از ۶۵ سالگی خطر ابتلا مشابه مردان هم سن خود بوده و حتی پس از ۷۵سالگی، زنان نسبت به مردان هم سن خود در معرض خطر بیشتر ابتلا به بیماری‌های قلبی‌عروقی می‌باشند.

سابقه خانوادگی: بیماری‌های قلبی‌عروقی به ویژه در افرادی که پدر و مادر یا برادر و خواهرشان دچار بیماری قلبی و سابقه‌ مرگ ناشی از بیماری‌های قلبی‌عروقی( سن زیر ۵۵ سال در مردان و زیر ۶۵ سال در زنان)، دارند بیشتر است.

ژنتیک، قومیت و نژاد: سیاه‌پوستان به دلیل فشارخون بالاتر نسبت به سفیدپوستان در معرض خطر بیشتری می‌باشند. افزایش سطح کلسترول خون به طور ژنتیکی مستقیما خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی‌عروقی را افزایش می‌دهد. برخی اختلالات ژنتیکی نیز خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی‌عروقی را افزایش می‌دهد. 

عوامل خطر عمده‌ای که قابل کنترل، اصلاح و یا  درمان هستند عبارتند از:

کلسترول بالا: کلسترول بالا خطر ایجاد بیماری‌های قلبی‌عروقی را چند برابرافزایش می دهد. کلسترول با ایجاد رسوب و ضخیم کردن دیواره سرخرگ ها باعث تنگی سرخرگ ها می شود.

فشارخون ‌بالا (هیپرتانسیون): فشارخون ‌بالا نیز خطرایجاد بیماری‌های قلبی‌عروقی را چند برابرافزایش می دهد. سایر عوامل مانند چاقی، سیگار، کلسترول بالا، سوء مصرف الکل، رژیم غذایی ناسالم یا عدم فعالیت جسمانی و برخی بیماری ها نیز می‌توانند در ایجاد فشارخون بالا دخیل باشند.

چاقی و افزایش وزن:  چاقی فشارخون را افزایش داده، سبب افزایش بارکاری قلب می‌شود. اثرات مضری برروی کلسترول ایجاد کرده، آترواسکلروز را تشدید می کند و در ایجاد بیماری دیابت دخالت دارد.

عدم فعالیت جسمانی:  شیوه زندگی غیرفعال سبب افزایش خطر ابتلا به اضافه ‌وزن، سطح کلسترول خون‌ بالا، فشارخون‌بالا و دیابت می‌شود. ورزش منظم می تواند خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی‌عروقی را کم کند.

بیماری دیابت (قند خون) : ابتلا به دیابت، فرد را در معرض خطر جدی قرار می‌دهد. در حدود دوسوم افراد مبتلا به دیابت به علت ابتلا به بیماری‌های قلبی‌عروقی می‌میرند. پیشگیری از ابتلا به دیابت، خطر ابتلا به بیماری‌ های قلبی‌عروقی را نیز کاهش می دهد.

سیگار: افراد سیگاری نسبت به افراد غیرسیگاری چندین برابر بیشتر در معرض خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی‌عروقی، بیماری های ریه و انواع سرطان ها می‌باشند.

یائسگی زودرس: یائسگی زودرس زنان به شکل طبیعی و یا به دنبال جراحی، آنان را در معرض خطر ابتلا به بیماری سرخرگ‌های‌کرونری قرار می‌دهد.

سایر عوامل موثر که عوامل مداخله‌کننده نامیده می‌شوند نیز با بیماری‌های قلبی‌عروقی در ارتباط هستند، اما اهمیت آنها هنوز به طور کامل شناخته نشده یا مورد سنجش قرار نگرفته‌اند. این عوامل عبارتند از:

استرس: استرس سبب افزایش خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی‌عروقی می‌شود. شاید علت این افزایش میزان خطر، بالا رفتن تعداد ضربان قلب، فشارخون و آسیب به سرخرگ‌ها به دلیل استرس طولانی مدت ‌باشد. همچنین ممکن است استرس در ایجاد سایر رفتارهای مخاطره‌آمیز مثل تغذیه بیش از حد، استعمال دخانیات و سوء مصرف الکل دخیل باشد. استرس از طریق افزایش هورمون‌های استرس (از جمله آدرنالین) سبب تولید و افزایش کلسترول  و نیز افزایش احتمال پاره شدن پلاک آترواسکلروز می‌شود. استرس های شدید کوتاه مدت ممکن است با افرایش انعقادپذیری خون موجب لخته عروقی  شود.

الکل:  نوشیدن مقادیر بیش از حد الکل می‌تواند فشارخون را افزایش داده و اثر منفی بر روی سطح کلسترول و تری‌گلیسرید (چربی خون) و آترواسکلروز کرونری داشته باشد و منجر به ایجاد ضربان نامنظم قلبی گردد.

قرص‌های ضدبارداری: قرص‌های ضدبارداری سبب افزایش‌خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی‌عروقی در افراد سیگاری یا مبتلا به فشارخون ‌بالا به ویژه در زنان بالای ۳۵ سال می شوند. پس از ۳۵ سالگی به دلیل افزایش خطر ابتلا به حمله قلبی و لخته شدن خون، زنان سیگاری یا مبتلا به فشارخون‌ بالا باید تحت نظر پزشک از قرص‌های ضدبارداری استفاده کنند.

پیشگیری از بیماری های قلبی عروقی:            

ترک سیگار: یکی از مهم ترین عوامل بروز حملات قلبی، سیگار است. احتمال بروز حمله قلبی در یک فرد سیگاری تا ٧٠ درصد بیشتر از یک فرد غیرسیگاری است.

کم کردن مصرف کربوهیدرات ها: مصرف بیش از اندازه موادی مانند کورن فلکس، نان های چرب و سیب زمینی سرخ کرده که کربوهیدرات دارند، احتمال بروز بیماری قلبی را تشدید می کند.

معاینات دوره ای منظم : وجود فرد یا افرادی با سابقه بیماری و یا حمله قلبی  در خانواده، شانس بروز بیماری قلبی را بیشتر می کند. با بررسی سطح کلسترول خون و اندازه گیری فشارخون در بازه های زمانی منظم، می توان از بروز حادثه پیشگیری کرد.

فعالیت های ورزشی منظم:  روزانه ٢٠ تا ٣٠ دقیقه ورزش های سبک می تواند سرعت تپش قلب را بین 60 تا 70درصد افزایش دهد. پیاده روی به عنوان یکی از بهترین و ساده ترین ورزش ها توصیه می شود.

کاهش استرس: برخی متخصصین، استرس و ناراحتی اعصاب را مهم ترین دلیل بیماری ها و عوارض قلبی به حساب می آورند. استرس حاد، در حد عواملی همچون سیگار کشیدن، فشارخون بالا، افزایش کلسترول خون و عدم فعالیت بدنی، می تواند خطر حمله قلبی را افزایش دهد.

  مهناز زادانی فرد- کارشناس  گروه بهداشت عمومی