آسم یک معضل بهداشتی برای کلیه جوامع اعم از توسعه یافته و در حال توسعه به شمار می رود. این بیماری هزینه های قابل تـوجهی را به صورت مستقیم و غیرمستقیم به بیماران، خـانواده های آنان و نظام سلامت کشور تحمیل می کند و یکی از علل اصلی غیبت از مدرسه و محل کار محسوب می شود. این بیماری یک اختلال التهابی مزمن و غیرواگیر ریه است که می تواند در هر سنی بروز کند اما نیمی از موارد در کودکان زیر 5 سال ایجاد می شود. در افراد مبتلا، حساس بودن راه های هوایی منجر به واکنش شدیدتر نسبت به محرک ها و عوامل حساسیت زا می شود. بدین صورت که در هنگام مواجهه، انقباض شدید و التهاب دیواره راه های هوایی باعث تنگی راه های هوایی و سخت تر شدن عبور هوا از آن ها می شود.

علائم بالینی این بیماری تحت تاثیر عوامل محیطی و ژنتیکی بروز می کند. سرفه خشک یا همراه با خلط اندک و خس خس (ویزینگ) متناوب از علائم مهم آسم هستند. از دیگر علائم آسم می توان به تنگی نفس و احساس فشار در قفسه سینه اشاره نمود که در سنین بزرگسالی بیشتر مشاهده می شود. علائم آسم عموما" متناوب و متغیر بوده (یعنی وجود دوره های عود و بهبودی علائم) و اغلب در شب و اوایل صبح بدتر می شوند. این علائم به ویژه در هنگام ورزش، مواجهه با دود سیگار، هوای سرد، عفونت های ویروسی دستگاه تنفس و مواد حساسیت زا نظیر پوست یا موی حیوانات خانگی، مایت، قارچ ها، گرده ها، ... و نیز عوامل محرک مانند آلاینده های هوا، بوهای تند و شوینده ها تشدید می گردند.  

برای تشخیص بیماری آسم، پزشک علاوه بر گرفتن شرح حال و انجام معاینات بالینی، از آزمون های سنجش عملکرد ریه نظیر اسپیرومتری نیز استفاده می کند. اسپیرومتری مهم ترین و رایج ترین آزمونی است که به منظور ارزیابی عملکرد ریه ها در تشخیص بیماری آسم مورد استفاده قرار می گیرد. این تست حجم و سرعت ورود و خروج هوا از راه های تنفسی را به هنگام دم و بازدم اندازه گیری می کند. در افراد مبتلا به آسم به دلیل وجود انسداد در راه های هوایی، حجم و سرعت ورود و خروج هوا از راه های هوایی کاهش پیدا می کند. اگر چه تاکنون علاج قطعی برای بیماری آسم یافت نشده است اما می توان با درمان و کنترل مناسب، همچنین با پیشگیری از بروز علائم و حملات بیماری، طول عمر طبیعی و کیفیت زندگی بیمار را حفظ نمود. یکی از مهم ترین راه های کنترل این بیماری، پرهیز از عوامل محرکی است که موجب تحریک راه های هوایی و بروز التهاب و واکنش در آن ها می شوند از جمله به منظور مقابله با هیره موجود در گرد و خاک خانه، باید بالش ها و تشک ها در پوشش هایی غیرقابل نفوذ (مثلاً پلاستیکی) پیچیده شود و کلیه ملحفه ها هفته ای یک بار در آب داغ (60 درجه سانتی گراد) شسته شده و در آفتاب خشک گردد، در صورت امکان از قالی به عنوان کف پوش استفاده نشود، وسایل فراوان (اسباب بازی، کتاب، مبلمان و....) در داخل اتاق بیمار نگهداری نشود، سطح رطوبت خانه کاهش یابد و اتاق خواب آفتاب گیر و دارای نور کافی باشد. همچنین بهتر است هنگام نظافت منزل فرد مبتلا به آسم در منزل نباشد و از جارو برقی های دارای فیلتر هپا استفاده شود. جهت کنترل عوامل حساسیت زای حیوانات، به هیچ وجه اجازه ورود حیوانات دست آموز نظیر گربه، سگ، پرندگان،... به رختخواب داده نشود و ترجیحاً این حیوانات خارج از خانه نگهداری شوند. همچنین از به کار بردن بالش یا تشک حاوی پر، پشم و کرک اجتناب شود. در مواقع آلـودگی شدید هوا، افراد بیمار به خصوص برای ورزش در فضای آزاد از منزل خارج نشوند، وسایل گرمایشی دودزا (بخاری نفتی یا چوبی، شومینه، تنور،...) در منزل استفاده نشود. ضمن پرهیز از مصرف کلیه مواد دخانی (سیگار، قلیان،...) اجازه سیگار کشیدن در خانه یا فضاهای بسته به هیچ کس داده نشود. در فصول گرده افشانی با بستن درب و پنجره ها از نفوذ گرده ها به اتاق جلوگیری شود. محل های مرطوب (حمام، زیر زمین،...) که مکان مناسبی برای رشد و تکثیر قارچ ها محسوب می شوند به طور مرتب تمیز شوند. از بوهای تند مثل بوی رنگ و اسپری مو، عطر و ادکلن، سـفید کننده ها، جوهر نمک و... اجتناب گردد. پیشگیری های لازم در محیط کار به منظور کاهش مواجهه با عوامل ایجاد یا تشدیدکننده آسم صورت گیرد. در شیر خواران به خصوص در 6 ماه اول زندگی، تغذیه انحصاری با شیر مادر صورت گرفته و از شیرخشک و شیر گاو استفاده نشود.

لیلا مرادی کارشناس گروه بهداشت عمومی