وبا یک عفونت حاد اسهالی است که در اثر خوردن یا نوشیدن غذا یا آب آلوده به باکتری ویبریو کلرا ایجاد می شود. وبا همچنان یک تهدید جهانی برای سلامت عمومی است و نشانگر نابرابری و عدم توسعه اجتماعی است. محققان تخمین زده اند که هر ساله 1.3 تا 4 میلیون مورد ابتلا به وبا و 21000 تا 143000 مرگ و میر ناشی از وبا در سراسر جهان وجود دارد. در طول قرن نوزدهم، وبا از مخزن اصلی خود در دلتای گنگ در هند در سراسر جهان گسترش یافت. وبا اکنون در بسیاری از کشورها بومی است.

تعداد موارد وبا گزارش شده به WHO در چند سال گذشته همچنان بالا بوده است. در طول سال 2020، تعداد 323،369 مورد، 857 مرگ از 24 کشور اعلام شد. اختلاف بین این ارقام و بار تخمینی بیماری به دلیل عدم ثبت بسیاری از موارد به دلیل محدودیت در سیستم های نظارتی و ترس از تأثیر بر تجارت و گردشگری است.

گونه های زیادی از ویبریو کلرا وجود دارد، اما تنها دو گروه 1O و 139O  باعث شیوع بیماری می شوند. ویبریو کلرا 1O باعث همه شیوع های اخیر شده است. هیچ تفاوتی در بیماری ناشی از دو گونه وجود ندارد.

علائم وبا

وبا یک بیماری بسیار جدی است که می تواند باعث اسهال شدید آبکی و کم آبی شدید شود. بین 12 ساعت تا 5 روز طول می کشد تا فرد پس از مصرف غذا یا آب آلوده، علائم را نشان دهد. وبا هم کودکان و هم بزرگسالان را تحت تاثیر قرار می دهد و در صورت عدم درمان می تواند ظرف چند ساعت باعث مرگ شود.

اکثر افراد آلوده به ویبریوکلرا هیچ علامتی ندارند، اگرچه این باکتری به مدت 1-10 روز پس از عفونت در مدفوع آنها وجود دارد. این بدان معنی است که باکتری ها دوباره به محیط وارد شده و به طور بالقوه افراد دیگر را آلوده می کنند.

اپیدمیولوژی، عوامل خطر بیماری

وبا می تواند بومی یا اپیدمی باشد. منطقه بومی وبا منطقه ای که در آن موارد تایید شده وبا در طول 3 سال گذشته با شواهدی از انتقال محلی شناسایی شده است (به این معنی که موارد از جای دیگری وارد نشده اند). اپیدمی وبا می تواند هم در کشورهای بومی و هم در کشورهایی که وبا به طور منظم رخ نمی دهد اتفاق بیفتد.

در کشورهای بومی وبا، شیوع می تواند فصلی یا پراکنده باشد و تعداد موارد بیش از حد انتظار را نشان دهد. در کشوری که وبا به طور مرتب اتفاق نمی‌افتد، شیوع با وقوع حداقل 1 مورد تایید شده وبا با شواهد انتقال موضعی در منطقه‌ای که معمولاً وبا وجود ندارد تعریف می‌شود.

انتقال وبا ارتباط تنگاتنگی با دسترسی ناکافی به آب سالم و تأسیسات بهداشتی دارد. مناطق در معرض خطر مانند محله های فقیر نشین حومه شهری و کمپ هایی برای افراد آواره داخلی یا پناهندگان است که در آن حداقل الزامات آب تمیز و بهداشت رعایت نمی شود.

پیامدهای یک بحران انسانی مانند اختلال در سیستم های آب و فاضلاب، جابجایی جمعیت به کمپ های نامناسب و پر ازدحام می تواند خطر انتقال وبا را در صورت وجود یا ورود باکتری افزایش دهد.

یکی از راه‌های شایع ابتلا به وبا خوردن و آشامیدن غذا و آب آلوده است؛ موضوعی که در تابستان به دلیل سفرها و محدود بودن امکانات بهداشتی در سفر بیش از سایر زمان‌ها می‌تواند تبدیل به تهدیدی برای سلامت افراد شود. اما چگونه می‌توان از ابتلا به وبا پیشگیری کرد؟

پیشگیری و کنترل وبا

یک رویکرد چند وجهی کلیدی برای کنترل وبا و کاهش مرگ و میر است. ترکیبی از نظارت، آب سالم، بهسازی و فاضلاب، بسیج اجتماعی، درمان و واکسن های خوراکی وبا استفاده می شود.

اقدامات پیشگیری از وبا بیشتر شامل تامین آب سالم و بهداشت مناسب برای جمعیت هایی که هنوز به خدمات اولیه دسترسی ندارند. واکسیناسیون با واکسن خوراکی وبا نیز از راه های پیشگیری از ابتلا به وبا است. البته آموزش بهداشت و رعایت بهداشت مواد غذایی نیز ضروری است.

پیشگیری و کنترل وبا نیاز به مداخلاتی فراتر از بخش بهداشت دارد که تعامل با شریکان در سایر بخش ها یک مسئله حیاتی است. توسعه و اجرای طرح های چند بخشی کنترل وبا مکانیسم مفیدی برای گرد هم آوردن تمام بخش های مرتبط و ایجاد خطوط ارتباطی و هماهنگی که فراتر از کنترل وبا ارزشمند است.

جوامع باید رفتارهای بهداشتی سالم را یادآور شوند به این دلیل که رعایت رفتارهای بهداشتی اهمیت زیادی در پیشگیری و کنترل وبا دارد. یکی از این موارد شستن دست ها با آب و صابون بعد از اجابت مزاج و قبل از دست زدن به غذا یا غذا خوردن و تهیه و نگهداری ایمن غذا می باشد.

نظارت

نظارت بر وبا باید بخشی از یک سیستم یکپارچه نظارت بر بیماری باشد که شامل بازخورد در سطح محلی و به اشتراک گذاری اطلاعات در سطح جهانی است. موارد وبا بر اساس بیمارانی که با اسهال شدید آبکی حاد مراجعه می کنند، شناسایی می شود. تقویت سیستم‌های نظارت و هشدار اولیه، اقدامات مهمی برای شناسایی اولین موارد در یک شیوع و اعمال اقدامات کنترلی در سریع‌ترین زمان ممکن است.

مداخلات آب و فاضلاب (بهسازی)

راه حل بلند مدت برای کنترل وبا در توسعه اقتصادی و دسترسی جهانی به آب آشامیدنی سالم و بهداشت کافی نهفته است. چنین مداخلاتی از طیف وسیعی از دیگر بیماری‌های منتقله از طریق آب جلوگیری می‌کند و به دستیابی به اهداف مرتبط با فقر، سوء تغذیه و آموزش کمک می‌کند.

درمان وبا    

وبا یک بیماری به راحتی قابل درمان است. دسترسی سریع به درمان در طول شیوع وبا ضروری است. اکثر افراد از طریق تجویز سریع محلول مایع درمانی خوراکی (ORS) می توان با موفقیت درمان کرد. پاکت پودر او آر اس (ORS) در 1 لیتر آب جوشیده سرد حل می شود.

 بیماران دچار کم آبی شدید که در معرض خطر شوک هستند نیاز به تجویز سریع مایعات داخل وریدی دارند. تجویز آنتی بیوتیک های مناسب طول دوره بیماری را کوتاه و شدت بیماری را کاهش می‌دهد، اما به اندازه جبران کمبود آب بدن مهم نیستند. زینک یک درمان کمکی مهم برای کودکان زیر 5 سال که مدت زمان اسهال را کاهش می دهد و ممکن است از حملات بعدی سایر علل اسهال آبکی حاد جلوگیری کند. تغذیه با شیر مادر نیز باید ترویج شود.

مشارکت جوامع

مشارکت جامعه به این معنی است که مردم و جوامع بخشی از فرآیند توسعه و اجرای برنامه ها هستند. شیوه ها و باورهای فرهنگی محلی برای ترویج اقداماتی مانند اتخاذ اقدامات بهداشتی محافظتی مانند شستن دست ها با آب و صابون، تهیه و نگهداری ایمن غذا و دفع بهداشتی مدفوع کودکان نقش اساسی دارند.

واکسن های خوراکی وبا

در حال حاضر سه واکسن خوراکی وبا (OCV) وجود دارد. هر سه واکسن برای محافظت کامل به 2 دوز نیاز دارند. در حالی که واکسن‌ها اثر کوتاه‌مدتی به‌عنوان مداخله‌ای فوری برای شیوع احتمالی وبا دارند، گسترش دسترسی به منابع آب آشامیدنی بهبود یافته و بهداشت راه‌حلی طولانی‌مدت برای اکثر بیماری‌های منتقله از طریق آب، از جمله وبا است.

حقایق کلیدی

§        اکثر افراد آلوده به وبا هیچ علامتی ندارند یا اینکه علائم خفیفی دارند که می‌توان آنها را با محلول مایع درمانی خوراکی ORS[1] درمان کرد.

§        یک استراتژی جهانی برای کنترل وبا و در نهایت امر پایان دادن به وبا نیاز به یک نقشه ریزی جهانی تا سال 2030، به منظور کاهش 90 درصدی مرگ و میر ناشی از وبا در سال 2017 راه اندازی شد.

§        تامین آب سالم و بهسازی جهت پیشگیری و کنترل انتقال وبا و سایر بیماری های منتقله از طریق آب بسیار مهم است.

§        موارد شدید نیاز به درمان سریع با مایعات داخل وریدی و آنتی بیوتیک دارند.

§        واکسن های خوراکی وبا باید همراه با بهبود وضعیت آب و بهسازی در مناطقی که خطر ابتلا به وبا بالا است، استفاده شود.

§        وبا یک تهدید جهانی برای سلامت عمومی و شاخصی از نابرابری و عدم توسعه اجتماعی است./ برزگری

دکتر محمدحسین کاوه عضو هیات علمی گروه ارتقا سلامت و آموزش دانشکده بهداشت