پای دیابتی را بیشتر بشناسیم.

به گزارش روابط عمومی دانشکده بهداشت،حدود 60-70 درصد بیماران دیابتی به درجاتی از اختلال حس مبتلا میشوند که موجب بروز زخم پا میشود. از خصوصیات زخم پای دیابتی عدم تناسب ظاهر زخم با عمق و ابعاد واقعی آن است زیرا به دلیل خونرسانی نامناسب و همینطور اختلال حس درد، زخم پای دیابتی به اعماق استخوان گسترش یافته و موجب توسعه عفونت مقاوم به درمان خواهد شد که در اغلب موارد نیاز به قطع عضو دارد.

یکی از بیماریهای شایع در جامعه امروزی دیابت است که عوارض متعددی در اعضای حیاتی بدن از جمله قلب، چشم، عروق، کلیه و پا ایجاد میکند. آسیب اعصاب (نوروپاتی) یکی از اصلی ترین عوارض دیابت است که به چندین شکل خود را نشان میدهد، شایعترین شکل آن به صورت بی حسی، سوزن سوزن شدن و یا مورمور شدن در پاها است. البته گاهی به صورت از بین رفتن حس درد و حرارت و حس درک موقعیت پا ظاهر میشود. به دنبال بی حسی در پاها، زخم اتفاق می افتد که مهمترین علت بستری بیماران دیابتی است. هرچند کنترل عوارض مربوط به زخم پا آسان است اما عدم دقت و سهل انگاری در مراقبت از پا منجر به بروز ضایعات جدی و جبران ناپذیری از جمله قطع عضو خواهد شد. آگاهی بیماران و خانواده آنان در زمینه پیشگیری و مراقبت از پا و زخم پای دیابتی نقش بسیار مهم و ارزنده ای در اجتناب از ایجاد زخم پا و قطع عضو در بیماران مبتال به دیابت دارد.

مبتلایان به دیابت چگونه باید زندگی کنند:

دیابت یک درمان مادام العمر دارد و آن چیزی نیست به جز اصلاح شیوه زندگی. شیوه زندگی مبتلایان به دیابت باید بر 7 اصل زیر استوار شود:

رژیم غذایی مناسب:

برای کنترل قند خون خود باید غذا خوردنتان را کنترل و سعی کنید بدنتان را به آن عادت بدهید. هر روز به اندازه مشخص و در زمان های ثابت غذا بخورید. به این ترتیب، بدن شما عادت میکند، قند خون شما را به کمک داروها کنترل کند. اما هرگز گرسنه نمانید، چون گرسنگی شدید، پرخوری را به دنبال دارد و پرخوری، کنترل قندخون را مختل میکند.

ورزش یا پیاده روی منظم :

ورزش یکی از پایه های درمان دیابت است. پیاده روی روزانه منظم (دست کم روزی 30 دقیقه) میتواند بسیاری از عوارض دیابت را به تأخیر اندازد.

کاهش وزن:

بیشتر مبتلایان به دیابت نوع دو، اضافه وزن دارند و به همین دلیل، کاهش وزن یکی از اصول درمانی این نوع دیابت به حساب می آید.

مصرف مرتب داروها:

داروهای خود را بشناسید، نحوه مصرف آنها را از پزشک خود یاد بگیرید و به اطرافیان خود هم یاد بدهید تا در مواقع لزوم به شما کمک کنند. داروها را روزانه در زمان های ثابت و مشخص مصرف کنید، چون مصرف منظم و مرتب داروها باعث تنظیم قند خون شما میشود.

اندازه گیری قند خون:

قند خون خود را مرتب کنترل کنید. آزمایش هموگلوبین ایوانسی (HbA1C )یک نوع آزمایش خون است که نشان میدهد وضعیت کنترل قند خون شما در یک ماه گذشته چطور بوده است. گلوکومترها هم وسایلی هستند که به کمک آنها میتوانید در هر ساعتی از روز قند خون خود را چک کنید.

آشنایی با عوارض بیماری:

مشکلات کلیوی، قلبی، پای دیابتی و کاهش قند خون از رایج ترین عوارض دیابت است. دانستن علایم این مشکلات، میتواند کمک کند بیماری خود را کنترل کنید. پیگیر بیماری و عوارض آن باشید و مراجعه مرتب به پزشک را فراموش نکنید؛ به خصوص در هنگام شک به بروز عوارض دیابت.

مراقبت از پاها

خیلی مراقب پاهای خود باشید چون خطر بروز زخم و عفونت در پای افراد مبتلا به دیابت کم نیست.

پای دیابتی

یکی از عوارض مهم دیابت، پای دیابتی نامیده میشود. در این بیماری ابتدا زخمی در انگشتان پا به وجود می آید ولی به علت اختلال در خون رسانی، نه تنها زخم خوب نمیشود، بلکه به تدریج بدتر میشود. درصورت عدم کنترل بیماری، عضو مبتلا دچار قانقاریا شـده و برای جلوگیری از پیشرفت آن، اندام مبتلا باید قطع شود. مرحله اول بیماری یعنی به وجود آمدن زخم، اغلب به دلیل بی حسی و عدم درک درد، فشار، گرما یا سرما است که ناشی از عوارض عصبی دیابت است. اما عدم بهبودی زخم به دلیل اختلال در عروق و خون رسانی عضو مبتلا است.

دو عارضه پای دیابتی:

بی حسی و کرختی پا

عفونت و دیر بهبود یافتن زخم و جراحت های پا

توصیه های خودمراقبتی برای پیشگیری از بروز پای دیابتی

هر روز بعد از فعالیت روزمره یا ورزش، پاهای خود را معاینه کنید و به دنبال زخم، قرمزی، تاول، خراشیدگی، تورم، تغییر رنگ، زخم، ترکخوردگی و ترشح اطراف ناخن باشید. برای این کار میتوانید از یک آینه کمک بگیرید یا از کسی دیگر بخواهید این کار را برای شما انجام دهد.

هر روز بعد از فعالیت روزمره یا ورزش، پای خود را با آب ولرم و صابون معمولی بشویید. از صابونهای قوی استفاده نکنید، چون این صابونها ممکن است باعث آسیب پوست پای شما شوند.

پاهای خود را خوب خشک کنید؛ بهخصوص خشک بودن بین انگشتان پا خیلی مهم است، چون عفونت در جای مرطوب بیشتر به وجود میآید.

قبل از شستشوی پاها، درجه حرارت آب را با آرنج خود یا دماسنج بررسی کنید.

هنگام شستشوی پا، ضمن استفاده از آب با حرارت مالیم توجه داشته باشید که زمان این استحمام طوالنی نشود. زیرا پوست پا بیش از اندازه نرم میشود و امکان کنده شدن آن وجود دارد.

بعد از شستشو و استحمام، پوست دست و پای خود را با یک کرم یا روغن معمولی چرب کنید اما توجه داشته باشید بین انگشتان پای شما به هیچ وجه چرب نشود.

پاهای شما به غیر از معاینه توسط خودتان، باید حداقل سالی دوبار توسط یک پزشک هم معاینه شود؛ تا هم اعصاب آن معاینه شوند، هم آسیب هایی که شما متوجه آنها نشده اید، تشخیص داده شود.

ناخن های پا را کوتاه نگهدارید. در ضمن ناخن نباید از ته گرفته شود.

درصورتی که دید شما مشکل دارد، شخص دیگری ناخن های شما را بگیرد. ناخنهای پایتان را صاف بگیرید تا گوشه هایش در گوشت کنار ناخن فرو نرود. قبل از ناخن گرفتن همیشه انگشتان پای خود را در آب ولرم بگذارید تا ناخنهای شما نرم شوند. جورابهای مناسب نخی یا کتانی بپوشید و روزانه آنها را تعویض کنید.

از پوشیدن جورابهای رفو شده یا پاره خودداری کنید.

اگر دچار مشکلاتی مثل پینه، میخچه، قوزک اضافه، انحراف انگشت یا ناخن های فرورفته هستید با پزشک خود برای برطرف کردن آنها ، حتما مشورت کنید و به هیچ وجه، خودتان با درمانهای خانگی سعی در درمان آنها نکنید.

هر زخم، سوراخ، خراش، بریدگی یا دردی در پای خود را حتما به پزشک اطلاع دهید.

هرگز سیگار نکشید چون سیگار باعث کاهش گردش خون در انتهای اندامهای شما میشود.

مواد شیمیایی را برای برطرف کردن میخچه و پینه به کار نبرید و ازمحلولهای ضدعفونی کننده قوی استفاده نکنید.

همیشه کفش بپوشید؛ به خصوص اگر قدرت بینایی شما هم افت کرده و حس پاهایتان را از دست داده اید.

از کفش راحت، پاشنه کوتاه و پنجه پهن استفاده کنید.

از پوشیدن کفشهای تنگ و گشاد پرهیز کنید.

جنس کفش باید چرمی باشد و خرید کفش در اواخر روز (زمانی که پاها بزرگترین اندازه را دارند) صورت گیرد.

در فصل زمستان مطمئن شوید که کفش های شما برای جوراب ضخیم به اندازه کافی جا دارند.

قبل از پوشیدن کفش، داخل و کناره های آن را از نظر وجود مواردی چون جسم خارجی و سنگریزه بررسی کنید.

این جمله که "این کفش را بپوشید بعداً جا باز می کند " اگر هم در مورد بقیه درست باشد،درمورد شما صادق نیست. کفش شما باید کاملاً متناسب با پای شما باشد، نه تنگ و نه گشاد؛ راحت. کفش تنگ قبل از آنکه به جا بازکردن برسد، ممکن است باعث قطع شدن پای شما شود.

هر 4 تا 6 ساعت کفش های خود را برای استراحت پاهایتان درآورید. حتی در اتاق هم پابرهنه راه نروید. یک خار کوچک داخل فرش، تکه نان خشک شده و هر چیز دیگری میتواند، خیلی آسان باعث زخم شدن پای شما شود.

از نزدیک کردن پای خود به آتش، بخاری، شوفاژ و هر وسیله گرمایی دیگر خودداری کنید. از کیسه آب گرم برای گرم کردن پاهایتان استفاده نکنید.

در صورت سردی پاها، جوراب پوشیده، پاهایتان را در معرض حرارت مستقیم آتش یا بخاری قرار ندهید.

بر روی سطوح داغ مانند شن های ساحل یا سیمان کنار استخر شنا با پای برهنه راه نروید.

در صورت وجود یک ضایعه جدید (قرمزی، تورم، درد پا یا هرگونه زخم یا تاول) فوری پزشک خود را آگاه کنید و تا زمان معاینه، پاهای خود را استراحت دهید.

از پوشیدن بیش از یک جفت جوراب اجتناب کنید، این کار میتواند باعث ایجاد تاول در پای شما شود.

اگر ناخن های شما خیلی ضخیم هستند یا رنگ آنها زرد یا سیاه شده، درباره نوع درمان با پزشک و یا پرستار مشورت کنید.

در صورت وجود هرگونه تغییر شکل پا یا بدفرمی در انگشتان پا از کفشهای مخصوص که توسط متخصص برای شما تجویز میشود، استفاده کنید.

هنگام نشستن به مدت طولانی روی صندلی یا در حال درازکش، از قرار دادن ساق پاها روی همدیگر اجتناب کنید، زیرا این عمل موجب ایجاد فشار روی عروق خونی و اعصاب پاها شده و منجر به اختلال جریان خون در اندامها میشود.

موقع نشستن، پاها را بالا نگه دارید. گذاشتن زیرپایی در زیر پاها میتواند کمک کننده باشد. به خاطر داشته باشید که بیشترین قطع عضوها با یک زخم ساده شروع میشود.

تهیه کننده: دکتر علیرضا میراحمدی زاده، پزشک و عضو هیات علمی گروه اپیدمیولوژی دانشکده بهداشت

زهرا غرقی-کارشناس آموزش گروه اپیدمیولوژی دانشکده بهداشت