عقرب ها جانورانی زهرآگین متعلق به شاخه بندپایان   Phylum: Arthropoda) و رده Arachnidae هستند که سازگاری بالایی با محیط های زیستی مختلف داشته و حضور آنها در طبیعت به بیش از 450 میلیون سال پیش و دوران سیلورین برمی گردد.

از خصوصیات منحصر به فرد عقرب ها میتوان به تحمل گستره دمایی مختلف (گرم، خشک و شرایط دمایی بسیار پایین)، تحمل ماه ها گرسنگی و نیز غوطه ور شدن در آب به مدت چند ساعت اشاره کرد که دلایل مهم این توانایی ها تنظیم دمای داخلی بدن، کاهش متابولیسم و قدرت ذخیره آب می باشد که آنها را از مقاوم ترین جانداران در طبیعت کرده است. عقرب ها معمولاً در محیط های گرم و خشک یافت می شوند، به همین دلیل بیشترین آمار عقرب زدگی در فصل تابستان گزارش می شود. عقرب زدگی به عنوان یکی از معضلات بهداشتی مهم در جهان است. سالیانه بیش از 2/1 میلیون مورد عقرب زدگی در جهان رخ می دهد که بیشترین تعداد متعلق به آمریکای مرکزی و جنوبی، آفریقای شمالی، خاورمیانه و آسیای جنوبی می باشد. از این میان، 3250 مورد آنها به دلیل بروز بیماری های قلبی و ریوی منجر به مرگ می گردد.

کشور ایران از نظر تنوع آب و هوایی و اقلیمی بسیار غنی میباشد، به همین دلیل می تواند میزبان بسیار مناسبی برای گونه های متنوعی از عقرب ها باشد. گزارش ها نشان میدهد که هر سال 50000 تا 40000 مورد عقرب زدگی و ده ها مورد مرگ ناشی از آن در ایران ثبت می گردد.

 

مرگ و میر ناشی از عقرب زدگی با عوامل زیادی از جمله فصل گزش، سن فرد گزیده شده، منطقه جغرافیایی، گونه عقرب و محل زیست عقرب مرتبط است. در 5 درصد موارد علائم به صورت سیستمیک بوده و  سیستم های گوارشی، عصبی و ایمنی فرد درگیر می شود. این علایم در نتیجه وجود برخی آنزیم ها در زهر عقرب است از جمله آنزیم هیالورونیداز که منجر به افزایش نفوذپذیری بافت های بدن نسبت به زهر عقرب شده و در نتیجه باعث ورود آن به سیستم گردش خون شده و در سراسر بدن توزیع می گردد. زهر وارد شده به بدن انسان در برخی از ارگان ها تجمع می یابد و در نتیجه غلطت زهر در این اندام ها بالاست از جمله این اندام ها می توان به کلیه، خون، کبد، ریه، قلب و طحال اشاره کرد.

در حال حاضر عقرب های موجود در کشور ایران متعلق به سه خانواده Buthidae ، Scorpionidae و Hemiscorpiidae است که از این سه خانواده در مجموع 68 گونه شناسایی و ثبت رسیده است که از مهمترین آنها می توان به Hemiscorpius lepturus (گادیم)،Androctonus crassicauda ، Hottentotta saulcyi ،Mesobuthus eupeus ،Odontobuthus doriae ،Compsobuthus matthiesseni ،Orthochirus scrobiculosus ،Hottentotta schach ، Apistobuthus pterygocercus  و Mesobuthus caucasicus  اشاره کرد.

بهترین اقدام جهت پیشگیری از عقرب زدگی، دوری از محل زندگی عقرب ها، نوسازی و بهسازی اماکن قدیمی می باشد. از فرو بردن دست در زیر سنگها، حفرات فاقد دید و لانه پرندگان خودداری شود. از راه رفتن در محیط باز هنگام شب با پای برهنه خودداری گردد.

نمونه هایی از عقرب های مهم ایران:

مهندس پریسا سلطانعلی نژاد، دانشجوی دکترای تخصصی بیولوژی و کنترل ناقلین بیماریها، دانشکده بهداشت شیراز