سالانه هزاران مورد ابتلا به سرطان در ایران و میلیون ها مورد در جهان رخ می دهد. طبق اسناد سازمان جهانی بهداشت، از 40 درصد سرطان ها می توان پیشگیری کرد و مواردی هم که قابل پیشگیری نیستند با خودمراقبتی، امید به اثربخشی روش های تشخیصی و درمانی، مراجعه به موقع و زودهنگام می توان آن ها را به آسانی تشخیص داد به طوری که نیمی از سرطان ها قابل درمان خواهند بود. بسیاری از عوامل محیطی و از همه مهم تر استعداد ژنتیکی در ایجاد سرطان نقش دارند اما می توان با خودمراقبتی و رعایت اصول ده‌گانه زیر برای پیشگیری و تشخیص زودهنگام سرطان اقدام نمود و احتمال بروز سرطان را کاهش داد یا بروز آن را به تعویق انداخت.

1- پرهیز از مصرف دخانیات

استفاده از هر یک از فرآورده های توتون مانند سیگار، پیپ و قلیان خطرناک است و موجب انواع سرطان از جمله ریه، مثانه، کلیه و دهانه رحم می شود. حتی جویدن توتون نیز خطرناک است و احتمال بروز سرطان دهان و لوزالمعده را افزایش می دهد.

2- فعالیت بدنی منظم

حداقل روزانه 30 دقیقه ورزش، احتمال بروز سرطان پستان و روده بزرگ را کاهش می دهد.

3- مدیریت وزن در حالت مطلوب

اضافه وزن و چاقی، احتمال بروز انواع سرطان به خصوص پستان، پروستات و روده بزرگ را افزایش می دهد.

4- تغذیه سالم

استفاده از غذاهای کم چرب و تا حد امکان فاقد چربی های حیوانی، مصرف روزانه 5 وعده از میوه ها و سبزی ها، پرهیز از مصرف  انواع گوشت های دودی شده، نمک سودشده یا فرآوری شده با مواد شیمیایی و نگه دارنده مانند کنسرو، سوسیس، کالباس و کاهش مصرف قند و شکر تصفیه شده، محدود کردن مصرف نمک و استفاده از ادویه و چاشنی های گیاهی برای طعم دار کردن غذا و پرهیز از مصرف مشروبات الکلی احتمال بروز سرطان ها را کاهش می دهد.

5- پیشگیری از ابتلا به عفونت ها

برای پیشگیری از ابتلا به ویروس هپاتیت  Bلازم است افراد پرخطر واکسن بزنند مانند کسانی که با فرآورده های خونی سر و کار دارند و یا رفتارهای جنسی پرخطر دارند. همچنین برای پیشگیری از ابتلا به ویروس پاپیلومای انسانی و سرطان های ناشی از آن مانند سرطان دهان، دهانه رحم و مقعد از وسایل محافظت کننده برای آمیزش جنسی استفاده شود.

6- محافظت از پوست

اشعه فرابنفش خورشید، حتی در روزهای ابری نیز به سطح زمین می رسد. بنابراین توصیه می شود هر روز از کرم ضدآفتاب استفاده شود و در صورت تماس طولانی مدت با نور خورشید علاوه بر کرم ضدآفتاب، از کلاه آفتاب گیر، عینک آفتابی و پوشش مناسب مانند لباس سفید، آستین دار و یقه بلند استفاده شود.

7- رعایت اصول ایمنی در محیط کار

برخی از مشاغل شامل کشاورزی، سم پاشی، نقاشی، مبل سازی، کار در صنایع آهن، فولاد، زغال سنگ، لاستیک و تولید یا تعمیر پوتین و کفش، خطر برخی سرطان ها را افزایش می دهند. جذب آفت کش ها بیش تر از راه پوست صورت می گیرد. از تماس با آفت کش ها خودداری شود و در صورت تماس باید بدن را به سرعت شستشو داد. از برخورد غیرضروری با اشعه ایکس تا حد امکان پرهیز شده و به هنگام کار با حلال ها تهویه به صورت کامل انجام شود. در صورت کار کردن در محیطی که تراکم بالایی از ذرات ریز، الیاف و گرد و غبار وجود دارد، از ماسک محافظ مناسب برای حفاظت از دهان و بینی استفاده شده و برای جلوگیری از ایجاد گرد و غبار، روش های تمیز کردن مرطوب به کار گرفته شود.

8- زندگی روانی و معنوی سالم

وجود اهداف واقع بینانه در زندگی، پرهیز از تنش و اضطراب، مراجعه به پزشک در صورت دارا بودن علایم بیماری روانی مانند افسردگی، داشتن خواب کافی (هفت ساعت در شب)، احترام گذاشتن به جسم و روان خود، خلوت کردن با خود و پرداختن به نماز و نیایش موجب ایجاد زندگی روانی و معنوی سالم در فرد می شود.

9- زندگی اجتماعی سالم

رفتار مناسب و احترام به عقاید در برخورد با دیگران، پرهیز از رقابت های ناسالم و تنش زا، پرهیز از قضاوت زودهنگام، کنترل خشم خود و تلاش برای بخشیدن دیگران، نداشتن توقع غیرواقع بینانه از خود و دیگران، مشورت با دیگران در زندگی، هدایت احساسات و هیجانات می تواند به ایجاد زندگی اجتماعی سالم در فرد کمک کند.

10- مراجعه به پزشک در صورت وجود علائم هشدار دهنده سرطان

ابتلا به سرطان در اقوام درجه یک، تغییر در خال های پوستی، زخم های بدون بهبود، توده در هر جای بدن، سرفه یا گرفتگی طولانی مدت صدا، اختلال بلع یا سوء هاضمه طولانی، استفراغ یا خلط خونی، اسهال یا یبوست طولانی، بی اشتهایی یا کاهش وزن بدون علت مشخص، خونریزی غیرطبیعی از واژن و نوک پستان، وجود خون در ادرار و مدفوع از جمله علائم هشدار دهنده بروز سرطان هستند که فرد در صورت مشاهده آن ها باید به پزشک مراجعه نماید.    

تهیه کننده: لیلا مرادی کارشناس گروه بهداشت عمومی

منابع:

- خودمراقبتی، جعفر صادق تبریزی و همکاران، فصلنامه معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی تبریز، سال سوم، 1393

- پیشگیری از سرطان؛ اصول و شیوه های کلی، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، دفتر بیماری های غیرواگیر/ اداره سرطان

- مجموعه مداخلات اساسی بیماری های غیرواگیر در نظام مراقبت های بهداشتی اولیه ایران، احمد کوشا و همکاران، تهران: وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، نشر مجسمه،