تروما

 هر نوع ضربه، جراحت، آسیب و حادثه وارد شده که در اثر افزایش انرژی ورودی به بدن ایجاد میشود در علم پزشکی، تروما محسوب میشود. این انرژی ممکن است از نوع ضربه ای، مکانیکی، حرارتی )سوختگی)، شیمیایی یا انواع دیگر باشد.

امروزه تروما از مباحث مهمی است که مورد توجه جدی قرار دارد؛ چرا که چهارمین علت مرگ در دنیا و اولین علت مرگ در چهار دهه اول عمر محسوب میشود. در ایران اگرچه بیماریهای قلبی- عروقی، اولین عامل مرگ ومیر هستند، اما بیشترین عمر از دست رفته در کشور ما در اثر تروما است، چون تروما معمولا در افراد جوان اتفاق میافتد. از سوی دیگر شناخت تروما از لحاظ شروع سریع اقدامات اولیه، اهمیت بالایی دارد. به طور مثال اگر عامل وجود مشکل، بیماری باشد، امدادگربه آسانی میتواند اقدام به جابجایی بیمار کند ولی در شرایط تروما، به علت وجود احتمال آسیب های شدید مانند قطع نخاع، هر نوع جابجایی و حرکت بیمار بدون ثابت نمودن اندامهای آسیب دیده ممنوع است. آسیب ها و صدمات به بدن می تواند حیات فرد را تهدید نماید. مصدومین با توجه به نوع آسیب به علت های مختلف مانند خونریزی، آسیب به عضلات و استخوانها و آسیب به نخاع و سر دچار مشکلات زیادی میشوند.

آسیب های سر:

مغز از بافت نرم تشکیل شده و توسط جمجمه در یک چارچوب استخوانی و محکم محافظت میشود. این جمجمه در ضربه های سبک میتواند از آسیب جلوگیری کند، اما اگر نیروهای وارده شدیدتر باشند مانند سقوط از ارتفاع روی سر یا ضربه پرقدرت به سر، ممکن است جمجمه دچار شکستگی یا ترک شود. آسیب مغزی زمانی اتفاق میافتد که مغز در داخل جمجمه به شدت تکان میخورد، درنتیجه مغز دچار خونریزی، تورم یا کوفتگی میشود. در این موارد میتوان علایم زیر را در فرد مشاهده نمود:

کاهش هوشیاری که اغلب با گذشت زمان بدتر می شود

تاری دید یا دوبینی

سنگینی شدید سر یا سردرد کوبنده

 تهوع یا استفراغ

 از دست دادن تعادل تغییر حس در اندامها از دست دادن حافظه کوتاهمدت (بیمار زمان حادثه یا قبل از آن را به یاد نمی آورد(

آسیب های نخاع و سقوط:

آسیب های نخاع ممکن است با هر نیروی قوی وارده به سر، پشت یا قفسه سینه ایجاد شود. در فردی که از یک ارتفاع سقوط میکند، تحت شرایط مختلف احتمال آسیب به نخاع وجود دارد. آسیب های وارده به نخاع، اغلب با آسیب سر همراه هستند. بنابراین هنگام مواجهه با فرد دچار آسیب به سر، باید آسیب به نخاع هم در نظر گرفته شود. در این موارد ممکن است علایم زیر مشاهده شود:

درد در نواحی سر، گردن یا ستون فقرات

 تغییر حس، سوزن سوزن شدن یا بی حسی انگشتان دست یا پا

 از دست دادن حرکت در دستها یا پاها

کاهش هوشیاری

 سرگیجه و از دست دادن تعادل بدن

زخم، کبودی یا درد در ستون فقرات.

آسیب های استخوان شکستگی:

 استخوان ازجمله مهمترین آسیبهای بدن است که معمولا به دنبال ضربه وارده به آن ایجاد میشود. به زبان دیگر، اگر نیرویی به استخوان وارد شده و بیش از حد تحمل آن بوده و بتواند شکل استخوان را تغییر دهد، میگوییم شکستگی ایجاد شده است. این تغییر شکل ممکن است به اشکال متفاوتی ظاهر شده و با شدت و ضعف همراه باشد. گاهی شکستگی همراه با تغییر شکل استخوان بوده و بسیار واضح است. در این حالت، استخوان میتواند پوست را پاره کرده و بیرون زده شود یا بدون آسیب پوست، فقط در ظاهر اندام تغییر شکل مشاهده می شود؛ اما گاهی شدت ضربه وارده به حدی است که موجب خرد شدن استخوان میشود یا شدت ضربه کمتر بوده و فقط یک ترک مویی در استخوان ایجاد می کند. یکی از آسیب های استخوان دررفتگی است. دررفتگی زمانی اتفاق میافتد که استخوان در یک مفصل از وضعیت طبیعی خود خارج میشود. در این نوع آسیب، مدیریت و اقدامات الزم مشابه آسیب استخوان است. عالیم و نشانه های این آسیب ها شامل موارد زیر است:

درد (شدید یا متوسط که به محل و نوع آسیب بستگی دارد)

تورم تغییر شکل ناحیه آسیب دیده هنگام مقایسه با سمت سالم

از دست دادن عملکرد حسی و حرکتی طبیعی در قسمت آسیب دیده

 تغییر رنگ پوست یا کبودی

 ایجاد زخم در صورت شکستگی باز

 احساس ساییدگی استخوانهای تکه تکه شده زیرپوست.

زمان مراجعه به مرکز درمانی:

 مهم است که تشخیص دهید چه زمانی یک تروما میتواند در خانه درمان شود و چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنید یا از اورژانس 115 کمک بخواهید. علایم ضربه و آسیب به قسمتهای مختلف بدن، اغلب در بین افراد مختلف، متفاوت است؛ اما به طور کلی همه ضربه ها و تروماهای وارده به بدن اهمیت دارند و باید به علایم آن توجه نمود. عالمت های مهمی که باید به آنها توجه کرد، عبارتند از:

هرگونه بی هوشی مختصر یا طولانی پس از آسیب

خارج شدن مایعی روشن از بینی یا گوش ها

هر علامتی از آسیب یا شکستگی جمجمه

 هرگونه مشکل در سخن گفتن، حس بینایی و تعادل

 هرگونه ضعف، بی حسی، گزگز، فلج یا تغییر وضعیت حسی حرکتی در اندام ها

 هرگونه درد، تورم یا تغییر شکل در محل وارد شدن تروما

هر نوع خونریزی وسیع یا غیرقابل کنترل

هر نوع سقوط از ارتفاع

 تروما به دنبال تصادفات

هر نوع کبودی در سر، صورت یا قفسه سینه

 افزایش غیرقابل توجیه دور سر در نوزادان

هر نوع آسیب به سر، گردن یا ستون فقرات

هرگونه تروما و آسیب همراه تهوع و استفراغ.

به دنبال آسیب دیدگی ها، ممکن است در رگهای خونی اطراف مفصل و عضله، تورم ایجاد شود. بنابراین، تداوم مراقبتها برای بهبود سریعتر در دوره نقاهت اهمیت ویژه ای دارد. مدیریت پس از تروما شامل موارد زیر است:

استراحت کردن تا زمانی که عملکرد عضو به حالت اولیه باز گردد و درد از بین برود.

بستن آرام ناحیه آسیب دیده تا ورم آن کاهش یابد.

بالا نگه داشتن قسمت آسیب دیده برای کاهش تورم.

تهیه کننده:دکتر علیرضا میراحمدی زاده عضو هیات علمی گروه اپیدمیولوژی

زهرا غرقی کارشناس آموزشی گروه اپیدمیولوژی