منواکسیدکربن، گازی بی رنگ، بی بو، بی مزه و قابل اشتعال است که ممکن است ازطریق منابع طبیعی و مصنوعی به درون محیط زیست انتشار یابد. این گاز به عنوان یکی از مهمترین آلاینده­های هوا در صنایع و محیط زیست مطرح می­باشد. از عمده­ترین منابع تولید و انتشار گاز مونوکسید کربن می­توان به وسایل نقلیه موتوری و صنایع اشاره کرد. این گاز به وسیله­ی احتراق ناقص سوختهای حاوی کربن مانند چوب، زغال سنگ، نفت، گاز طبیعی و نفت سفید تولید می­شود.

منابع داخلی مونوکسید کربن

مونوکسید کربن به وسیله منابع احتراق (پخت و پز و حرارت) در داخل خانه تولید شده و همچنین از طریق نفوذ مونوکسید کربن از هوای فضای باز به محیط داخلی نیز منتقل می­شود. دود سیگار، دودکش­های مسدود شده، شومینه­های احتراق چوب، شومینه­های تزئینی، مشعل­های گاز و بخاری­های بدون کارکرد ایمن مناسب، می­توانند مونوکسید کربن را در فضاهای داخلی نیز منتشر کنند. همچنین سوزاندن مواد خشبو کننده هوا (عود، چوب های معطر و...) در خانه­ها و ساختمان­های عمومی مانند فروشگاه­ها و مراکز خرید می­تواند منبع مواجهه با مونوکسید کربن باشد.

اثرات مونوکسید کربن بر سلامت انسان

مواجهه با منواکسیدکربن منجر به اثرات بهداشتی مختلفی ازقبیل اثر بر روی سیستم قلبی عروقی، ریه­ها سیستم اعصاب مرکزی و خون، وحتی اثر بر روی جنین خواهد داشت که بسته به وضعیت فیزیولوژیکی و بهداشتی شخص مواجهه یافته، غلظت آلاینده و زمان مواجهه می­تواند متفاوت باشد. یکی از اثرات مهم مواجهه با منواکسیدکربن، واکنش آن با مولکولهای هموگلوبین خون و تشکیل کربوکسی هموگلوبین می­باشد که منجر به کاهش ظرفیت حمل اکسیژن به مغز و دیگر ارگانهای بدن می­گردد. غلظت کربوکسی هموگلوبین در خون به عنوان یک شاخص برای پیامدهای بهداشتی مواجهه با منواکسیدکربن درنظرگرفته می­شود و علایم مختلف به غلظتهای متفاوت کربوکسی هموگلوبین در خون مرتبط است.

این گاز با مقادیر بالاتر از استاندارد، زندگی افراد پرخطر (بیماران قلبی - ریوی، افراد مسن، کودکان و زنان باردار) را به خطر می­اندازد و در افراد سالم نیز باعث ایجاد سردرد، سرگیجه، خستگی زیاد و تحریک اعصاب می­شود. این گاز در خون به علت تمایل ترکیبی زیاد(240-210 بار نسبت به اکسیژن) با هموگلوبین، با آن ترکیب شده و کربوکسی­هموگلوبین تولید می­کند. اتصال منواکسیدکربن به هموگلوبین باعث اتصال شدیدتر مولکول­های اکسیژن موجود در هموگلوبین می­شود و توزیع و انتقال اکسیژن با مشکل مواجه می­شود. این مساله باعث اختلال در فعالیت میوکاردیال قلب گشته، فشار خون کاهش یافته، هیپوکسی بافتی رخ داده و با توجه به اینکه هیپوکسی در کدام یک از بافت­های بدن به وجود آید، عوارض مختلفی پدیدار می­گردد.

در زنان باردار مشکل به اینجا ختم نشده و مونوکسید کربن که به صورت آزاد و غیر محلول نیز در پلاسمای مادر در جریان است، به وسیله انتشار غیرفعال[1] و گاهی تسهیل شده از سد جفتی عبور می­کند و با توجه به غلظت مونوکسید کربن محیط و اینکه چه سنی از بارداری می­باشد، سبب ایجاد عوارض و اختلالاتی در جنین می­شود.

منوکسید کربن پس از ورود به جریان خون جنین نیز، با هموگلوبین خون ترکیب شده و کربوکسی هموگلوبین تولید می­کند. افزایش میزان کربوکسی هموگلوبین خون جنین باعث ایجاد عوارضی مانند: وزن کم هنگام تولد، به دنیا آمدن زودتر از موعد، مرگ داخل رحمی جنین، تاخیر رشد جنینی، سندرم مرگ ناگهانی کودک، کاهش ایمنی غیر اختصاصی سلولی، کاردیومگالی جنین، تاخیر در تشکیل سیستم عصبی مخصوصا میلین، ناهنجاری­های جنینی از قبیل: لب شکری، کام شکری و ناهنجاری­های قلبی و عروقی، انقباض مداوم عروقی، سختی عروق و عوارض دراز مدت شامل اختلالاتی در حافظه، یادگیری و رفتار می­گردد.

مهندس علیرضا عباسی- کارشناس ارشد بهداشت محیط دانشکده بهداشت