جذام یک بیماری مزمن عفونی است که در طول تاریخ بیش از هر بیماری دیگری باعث وحشت و انزوای انسان ها گردیده است و تا مدت ها تصور می شد که این بیماری ارثی، لاعلاج و عذابی از جانب خداوند است. این نگرش غلط و خرافی که از قدیم در ذهن مردم نقش بسته بود باعث می شد این بیماران را در مکان های خاصی جدا از سایرین نگهداری کنند. در سال 1873،یک پزشک نروژی به نام دکتر هانسن کشف کرد که عامل جذام، باسیلی به نام" مایکو باکتریوم لپرا"  است.

این بیماری هر دو جنس را در تمام سنین مبتلا می کند و از نظر ژنتیکی تفاوتی بین زن و مرد برای ابتلا به آن وجود ندارد. بعضی از انسان ها به دلیل وضعیت ایمونولوژیک خود هرگز به جذام مبتلا نمی گردند و تعداد کمی از افراد، مستعد ابتلا به جذام هستند. این بیماری در میان افرادی که از نظر اقتصادی وضعیت نامناسبی دارند شایع تر است. جذام از طریق دستگاه تنفس، دستگاه گوارش، پوست، مادر به جنین، تماس با حیوانات، حشرات و خاک، منتقل می شود. اما محتمل ترین راه انتقال دستگاه تنفس است. فرد مبتلا در هر شبانه روز حدود 100 میلیون باسیل جذام از طریق ترشحات بینی خود به محیط وارد می کند، اما این بیماری به آسانی منتقل نمی شود و انتقال آن مستلزم تماس طولانی با بیماران مبتلا می باشد، به همین دلیل انتقال آن به پرسنل بیمارستانی بسیار ناچیز است.

با توجه به این که عامل جذام در بدن پشه خاکی و ساس های تغذیه شده از بیماران درمان نشده یافت شده است، احتمال این که بیماری از طریق نیش حشرات نیز منتقل شود وجود دارد، اما هنوز به اثبات نرسیده است. زمان لازم برای تکثیر این باسیل، حدود 12 تا 13 روز است و شرایط ایده آل برای رشد و تکثیر آن دمای 30 تا 33 درجه سانتی گراد می باشد. دوره نهفتگی بیماری به طور متوسط 3 الی 5 سال است، اگر چه این دوره تا 20 سال هم گزارش شده است.

 جذام به طور عمده پوست، اعصاب محیطی و مخاط دستگاه تنفسی فوقانی و نیز چشم ها را گرفتار می سازد. نشانه های اصلی بیماری به سه دسته عمده تقسیم می شوند: ضایعه پوستی به صورت لکه های پوستی که معمولا" در پوست های تیره کم رنگ تر از پوست اطراف و در پوست های روشن قرمز رنگ است. علامت دیگر آن از دست دادن حس حرارت، درد و لمس سطحی و عمقی می باشد که از تظاهرات اختصاصی جذام است. اخرین علامت، آسیب عصبی است که معمولا" به صورت درگیری تنه های اعصاب محیطی به شکل تورم عصب، از دست دادن حس در پوست و یا ضعف ماهیچه هایی که اعصاب آنها درگیر شده اند، دیده می شود.

بیمار اولین کسی است که متوجه هر گونه تغییر در حس یا قدرت عضلات خود می شود و با شکایاتی از درد، تاول ها و زخم های بدون درد یا فقط با منطقه ای که حس خود را از دست داده است مراجعه می کند. همچنین ممکن است در انجام وظایف ساده مانند بستن دکمه پیراهن، نگه داشتن قلم در دست، بلند کردن اشیای کوچک و در قدم زدن مشکل داشته باشد. تمام این شکایت ها باید به وسیله گرفتن شرح حال دقیق درباره ماهیت و مدت شکایت بررسی شوند، زیرا درمان فوری می تواند این مشکلات را اصلاح کرده یا حداقل از آسیب بیشتر جلوگیری کند.

در صورت وجود بی حسی، اقدام های ساده ای نظیر استفاده از کفش برای محافظت پاهای بی حس، استفاده از دستکش هنگام کار با وسایل داغ و تیز و استفاده از عینک برای محافظت چشم ها در مقابل گرد و غبار را می توان به بیماران آموزش داد تا بتوانند در مقابل آسیب ها از خود محافظت نمایند.

مشکلات چشمی شامل مواردی از قبیل قرمزی، تورم ملتحمه، آب ریزش چشم، التهاب عنبیه و اجسام مژگانی، کدورت قرنیه، آب مروارید، افتادگی پلک و کاهش میزان دید است که در این صورت باید به  چشم پزشک ارجاع داده شود. عدم توجه به این مشکلات می تواند در نهایت کوری دائم را به دنبال داشته باشد.

تشخیص جذام عموماً بر اساس علائم و نشانه های بالینی است. این معاینه بالینی باید در محیط روشن و ترجیحاً زیر نور طبیعی توسط پزشک صورت پذیرد. لکه های پوستی باید از نظر رنگ، حس گرما و سرما، لمس و فشار بررسی گردند. همچنین باید عضلات در اندام ها از نظر طبیعی بودن قدرت و حجم توده عضلانی مورد بررسی قرار گرفته و تنه های عصبی نیز از نظر تورم و برجستگی بررسی شوند.

در هیچ یک از مراحل بیماری، تشخیص و درمان (حتی قبل از شروع درمان ) نیازی به جداسازی بیماران از خانواده و جامعه نمی باشد.

با توجه به اقداماتی که در زمینه پیشگیری، تشخیص و درمان جذام صورت گرفته است؛ اکنون شیوع جذام بسیار کاهش یافته و سال هاست کشور ما وارد مرحله حذف آن شده است.

تهیه کننده: ژاله راستی عمادآبادی کارشناس گروه بهداشت عمومی

منابع:

https://shomal.sbmu.ac.ir/uploads/%D8%AC%D8%B0%D8%A7%D9%85.-

pdf

http://sbmu.ac.ir/uploads/%D8%AC%D8%B0%D8%A7%D9%85_356916.-

pdf