جذام، خوره یا Leprosis  بیماری مزمنی است که توسط باکتری مایکو باکتریوم لپره و مایکو باکتریوم لپرو ماتوسیس ایجاد می شود.

این بیماری در طول تاریخ بیش از هر بیماری دیگری باعث وحشت و انزوای انسان ها گردیده است و تا مدت ها تصورمی شد که این بیماری ارثی، لاعلاج و عذابی از جانب خداوند است. این تفکر باعث می شد که این بیماران را در مکان های خاصی جدا از سایرین نگهداری کنند. در سال 1873 دکتر هانسن باسیل عامل جذام را کشف کرد، به همین دلیل به آن بیماری هانسن نیز می گویند.

این بیماری هر دو جنس را در تمام سنین مبتلا می سازد، بعضی از انسان ها به دلیل وضعیت ایمونولوژیک بدن خود هرگز به این بیماری مبتلا نمی شوند. علاوه بر این، تماس نزدیک، مکرر و طولانی مدت نیز از شرایط دیگر ابتلا به جذام است. این بیماری در میان افرادی که از نظر اقتصادی وضعیت نامناسبی دارند شایعتر است. جذام از  طریق دستگاه تنفس، دستگاه گوارش، پوست، از طریق مادر به جنین، تماس با حیوانات، حشرات و خاک، منتقل می شود. اما محتمل ترین راه انتقال دستگاه تنفس است. فرد مبتلا در هر شبانه روز حدود 100 میلیون باسیل جذام از طریق ترشحات بینی خود به محیط وارد می کند، اما این بیماری به آسانی منتقل نمی شود و انتقال آن مستلزم تماس طولانی با بیماران مبتلا به جذام می باشد. به همین دلیل انتقال آن به پرسنل بیمارستانی بسیار ناچیز است.

با توجه به این که عامل جذام در بدن پشه خاکی و ساس هایی که از بیماران درمان نشده تغذیه کرده اند یافت شده است، احتمال این که بیماری از طریق نیش حشرات منتقل شود وجود دارد، اما هنوز به اثبات نرسیده است. زمان لازم برای تکثیر این باسیل، حدود 12 تا 13 روز است و شرایط ایده آل برای رشد و تکثیر آن دمای 30 تا 33 درجه سانتی گراد می باشد. در ابتدا، عفونت ناشی از این بیماری علائمی ندارد. دوره نهفتگی بیماری به طور متوسط 3 الی 5 سال است، اگر چه این دوره تا 20 سال هم گزارش شده است.

به دلیل دوره کمون طولانی، مشخص کردن این که یک فرد، چه موقع و کجا مبتلا به جذام شده است مشکل می باشد. جذام یک بیماری عفونی مزمن است که عمدتا" پوست، اعصاب محیطی و مخاط دستگاه تنفسی فوقانی و چشم ها را درگیر می کند. نشانه های اصلی این بیماری شامل موارد زیر است:

1-      ضایعات پوستی: لکه های پوستی معمولا" در پوست های تیره کم رنگ تر از پوست اطراف و در پوست های روشن قرمز رنگ است.

2-      بی حسی: از دست دادن حس( حرارت، درد، لمس سطحی و عمقی) از تظاهرات اختصاصی جذام است.

3-   آسیب عصبی: معمولا" درگیری تنه های اعصاب محیطی به شکل تورم عصب، از دست دادن حس در پوست و یا ضعف ماهیچه ها می باشد.

آسیب عصبی می تواند منجر به از دست دادن حس شود. فرد مبتلا به آسیب عصبی مربوط به جذام، حتی زمانی که دست ها یا پاهایش بریده می شود، می سوزد و یا آسیب می بیند ممکن است احساس درد نکند،.

بیمار اولین کسی است که متوجه هر گونه تغییر در حس یا قدرت عضلات خود می شود و با شکایاتی از درد، تاول ها و زخم های بدون درد یا فقط با منطقه ای که حس خود را از دست داده است مراجعه نماید. همچنین در انجام وظایف ساده مانند بستن دکمه پیراهن، نگه داشتن قلم در دست،  بلند کردن اشیای کوچک و در قدم زدن مشکل داشته باشد. تمام این شکایت ها باید به وسیله گرفتن شرح حال دقیق درباره ماهیت و مدت شکایت بررسی شوند، زیرا درمان فوری می تواند این مشکلات را اصلاح کرده یا حداقل از آسیب بیشتر جلوگیری کند.

در صورت وجود بی حسی، اقدام های ساده ای را می توان به بیماران آموزش داد تا بتوانند در مقابل آسیب ها از خود محافظت نمایند. مانند استفاده از کفش برای محافظت پاهای بی حس، استفاده از دستکش هنگام کار با وسایل داغ و تیز، استفاده از عینک برای محافظت چشم ها در مقابل گرد و غبار

مشکلات چشمی شامل مواردی از قبیل قرمزی، تورم ملتحمه، آب ریزش چشم، التهاب عنبیه و اجسام مژگانی، کدورت قرنیه، آب مروارید، افتادگی پلک و کاهش میزان دید است که در این صورت باید به  چشم پزشک ارجاع داده شود. عدم توجه به این مشکلات می تواند در نهایت کوری دائم را به دنبال داشته باشد.

تشخیص جذام عموما" بر اساس علائم و نشانه های بالینی است. لکه های پوستی باید از نظر رنگ، حس گرما و سرما، لمس و فشار بررسی شوند. همچنین عضلات از نظر طبیعی بودن قدرت و حجم توده عضلانی مورد بررسی قرار گیرند. یکی دیگر از راه های تشخیص، تهیه اسمیر از ضایعات پوستی و دیدن باسیل های میله ای در زیر میکروسکوپ است و اقدام بعدی بیوپسی از ضایعات پوستی یا تنه های عصبی درگیر می باشد..

سازمان بهداشت جهانی درمان رایگان برای همه افراد مبتلا به جذام را فراهم کرده است. استفاده از آنتی بیوتیک ها به مدت 6 ماه تا یک سال برای سرکوب عفونت مؤثر است. البته آنتی بیوتیک ها نمی توانند آسیب های عصبی جذام را برطرف نمایند. بیمارانی که دچار ضایعات ناشی از بی حسی اندام  هستند، در صورتی که اقدام های درمانی برای آن ها نتیجه ندهد، دچار تغییر شکل اندام و استئومیلیت می شوند و گاهی قطع عضو لازم است.

واکسن BCG به میزان قابل قبولی در برابر این بیماری مصونیت ایجاد می کند. بر اساس نتایج مطالعات انجام شده دو بار تزریق این واکسن پیشگیری بیشتری خواهد داشت.

رعایت مواردی از قبیل تشخیص زودرس بیماری، درمان منظم و تأکید بر ادامه و تکمیل دوره درمان، آموزش عمومی در مورد نشانه های پوستی و عصبی بیماری، آموزش در زمینه مراقبت از اعضای دچار اختلال حس و آسیب عصبی برای پیشگیری از معلولیت، آموزش در زمینه مراقبت از زخم ها و تغییر شکل اندام ها برای جلوگیری از پیشرفت معلولیت، معاینه اطرافیان و موارد تماس بیماران از جمله خانواده و افرادی که زیر یک سقف زندگی می کنند می تواند از ابتلا به بیماری یا پیشرفت آن جلوگیری نماید.

اگر چه معلولیت های مزمن را به ندرت می توان بهبود بخشید، اما ثابت شده است که در مواردی از فلج های جزئی، تمرین ساده روزانه در حفظ نرمی پوست، حرکت مفاصل و بازگشت قدرت عضلانی مؤثر است. راه حل پیشگیری از معلولیت تغییر سریع رفتار بیماران با توجه ویژه به فعالیت در زندگی روزمره آن ها می باشد. این وظیفه با برقرای رابطه مناسب با بیماران و اعضای خانواده آنان انجام می شود، به طوری که بیماران مشکل دار سریعا" به مرکز بهداشتی درمانی معرفی خواهند شد. در هیچ یک از مراحل بیماری، تشخیص و درمان( حتی قبل از شروع درمان) نیازی به جدا سازی بیماران از خانواده و جامعه نمی باشد.

در طول تاریخ برای مدت طولانی، مردم جذام را همواره با ننگ جامعه در ارتباط می دانستند، که این خود عاملی برای جلوگیری از گزارش بیماری فرد و درمان زود هنگام می شد.

روز جهانی جذام در سال 1945 وارد تقویم شد. آخرین یکشنبه ماه ژانویه هر سال به نام روز جهانی کمک به جذامیان نام گذاری شده است.

تهیه کنندگان: ژاله راستی عمادآبادی، مهناز زادانی فرد، کارشناسان گروه بهداشت عمومی