هدف از طراحی خوب یک کارآزمایی بالینی پاسخ به سوال مهم درباره کارآیی و ایمنی یک درمان و به دست آوردن یک پاسخ قابل اعتماد با استفاده از تحلیل های آماری است. قابلیت اطمینان این پاسخ با حجم نمونه کارآزمایی تعیین میشود. در واقع، حجم نمونه یک کارآزمایی تصادفی شده تعداد افرادی هستند که وارد مطالعه میشوند. به چند دلیل حجم نمونه در هنگام طراحی مطالعه قبل از شروع ثبت نام شرکت کنندگان باید محاسبه شود. 1) از لحاظ علمی، تعداد بسیار کم شرکت کنندگان ممکن است باعث شکست در تشخیص یک اثر مهم شود درحالیکه تعداد بیش از حد افراد ممکن است باعث تشخیص آماری یک اثر بالینی ناچیز شود. 2) از لحاظ اخلاقی، حجم نمونه بیش از اندازه ممکن است باعث آسیب و ضرر تعداد زیادی از افراد درمطالعات انسانی و قربانی شدن غیر ضروری در مطالعات حیوانی شود.  مطالعه با حجم نمونه کم  بعلت توان پایینی که دارد نیز غیر اخلاقی است، این مطالعات هیچ کمکی به پزشکی مبتنی بر شواهد نخواهند کرد.  3) از لحاظ اقتصادی، مطالعه با حجم نمونه زیاد منجر به هزینه‌های غیرضروری می‌شوند و آزمایش‌ بر روی  تعداد کم افراد  نیز اگر به نتیجه موثر و ارزشمندی دست پیدا نکند باعث هدررفت منابع مالی و انسانی میشود. به همین علت تعداد مناسب افراد شرکت کننده در یک مطالعه کارآزمایی بالینی همواره دغدغه پژوهشگران و حمایت کنندگان مالی میباشد.

 

چندین فاکتور برای تعیین حجم نمونه مناسب در یک مطالعه کارآزمایی بالینی تصادفی شده استفاده میشود:

1.       اندازه خلاصه مورد انتطار از پیامد اولیه ( مانند event rate) در بازوی کنترل یا درمان استاندارد کارآزمایی. در واقع برای پیامد های نادر حجم نمونه بیشتری نیاز است.

2.       کوچکترین اندازه اثردرمان (treatment effect) یا مزایایی که درحال تلاش برای شناسایی آن هستیم. هر چه این تفاوت اثر در بازوی کنترل و درمان کمتر باشد حجم نمونه بیشتری نیاز است.

3.       سطح معنی داری (α) که در آن فرض صفر یا عدم تفاوت درمان ها رد میشود (خطای نوع اول). با قرار دادن سطح معنی داری 5% احتمال مشاهده نتیجه مثبت کاذب 5% است. اگر بخواهیم در مطالعه مثبت های کاذب کمتری داشته داشته باشیم به تعداد بیشتری از افراد نیازمند هستیم.

4.       توان یا قدرت مطالعه (power) توانایی پیدا کردن یک تفاوت معنی دار در صورت وجود اختلاف است و از تفاضل خطای نوع دوم از100% به دست می آید  (100% – ß). خطای نوع دوم (ß) همان نتیجه منفی کاذب  یا احتمال عدم شناسایی اثر در صورت وجود آن است که معمولا 20% در نظر گرفته میشود. هر چه توان بالاتری را انتخاب کنیم به تعداد افراد بیشتری در مطالعه نیاز خواهیم داشت.

5.       طراحی مطالعه: در مطالعه با طراحی موازی (parallel) به افراد بیشتری نسبت به طراحی متقاطع (crossover) مورد نیاز است. اگر نسبت بازوی درمان به کنترل بیشتر از 1:1 باشد، موارد بیشتری مورد نیاز خواهد بود. جزء دیگری از طراحی کارآزمایی این است که آیا پیامد یک رویداد دسته بنذی مانند مرگ، یک متغیر پیوسته مانند سطح کلسترول و یا زمان تا اولین رویداد مانند یک تجزیه و تحلیل بقا است. ویژگی این پیامد ها به طور چشمگیری بر اندازه نمونه اثر میگذارد.

6.       میزان افراد از دست رفته (dropout rate) مورد انتطار در طول مطالعه: در هر مطالعه بالینی، افراد ممکن است مطالعه را به دلایل مختلف از قبیل از دست دادن پیگیری، عدم تبعیت از درمان و یا جابجایی جغرافیایی ترک کنند. در این حال اندازه نمونه باید افزایش یابد.

این مطلب از جلسه ژورنال کلاب "زهرا پاسخ" دانشجوی کارشناسی ارشد اپیدمیولوژی با عنوان" حجم نمونه در مطالعات کارآزمایی تصادفی شده" استخراج گردیده است.

دکتر مژگان السادات سیف عضو هیات علمی گروه اپیدمیولوژی