اچ آی وی(HIV) یک بیماری عفونی است که اغلب مردم آنرا با نام ایدز می شناسند، در حالی که ایدز تنها مرحله انتهایی از بیماری اچ آی وی است، که اگر فرد به موقع و صحیح تحت مراقبت و درمان قرار گیرد، ممکن است تا آخر عمر اتفاق نیفتد. مقصد ویروس اچ آی وی در بدن، گلبولهای سفید خون هستند؛ پس مسلماً ویروس از راهی به بدن وارد میشود که بتواند به گلبولهای سفید دسترسی داشته باشد. چون ویروس فقط داخل گلبول سفید زنده میماند، پس تنها از راهی منتقل میشود که بتواند به گلبول سفید منتقل شود. گلبول سفید هم فقط در خون و ترشحات بدن وجود دارد، پس ویروس هم فقط از راهی میتواند وارد شود که خون و ترشحات محتوای ویروس به خون یا مخاط بدن فرد دیگری وارد شود. به این ترتیب ویروس اچ آی وی از 3 راه اصلی زیر میتواند وارد بدن انسان شود : 1- تزریق خون و فرآوردههای خونی 2- تماس جنسی 3– از طریق مادرآلوده به کودک

بر خلاف اغلب عوامل بیماریزا ویروس اچ آی وی پس از ورود به بدن هیچ آسیبی به بدن نمیزند. فقط وارد گلبول سفید شده و از امکانات آن برای تغذیه و رشد خود استفاده میکند و هیچ قسمتی از بدن، حتی گلبول سفید را تخریب نمیکند؛ پس نشانه ای ندارد. از طرف دیگر چون جایی خراب نمیشود، سیستم ایمنی هم واکنشی نشان نمیدهد و به این ترتیب عفونت بدون علامت است. به عبارت دیگر این ویروس وارد سلولی میشود که خود وظیفه از بین بردنش به عنوان یک موجود بیگانه را برعهده داشته است، درست مانند دشمنی که به جای آنکه به یک کشور حمله کند، به شکل نامحسوس وارد پادگان آن کشور شده و از غذا و امکانات سربازهای آن پادگان استفاده کند. بدیهی است در این شرایط جنگی رخ نمیدهد و در حالت معمول کسی متوجه ورود دشمن نمی شود.

تفاونت عفونت اچ آی وی و بیماری ایدز

ویروس اچ آی وی در گلبول سفید جایگزین میشود و با استفاده از امکانات گلبول سفید رشد و تکثیر میکند؛ به این ترتیب تا زمانی که گلبول سفید توان کافی داشته باشد، ضمن آنکه به وظایف خود در دفاع از بدن عمل میکند، امکانات لازم برای زنده ماندن و تکثیر ویروس اچ آی وی را در اختیار ویروس قرار میدهد. در این شرایط هیچ علامتی وجود ندارد. اگر به هر دلیلی تعداد ویروس زیاد شود، توان گلبول سفید بیشتر صرف تغذیه ویروس شده و برای عملکرد خود توانش کاهش می یابد و به تدریج نمیتواند به صورت شایسته از بدن در مقابل سایر میکروبها دفاع کند. با افزایش ویروسها، گلبولهای سفید مجبور میشوند همه توان خود را صرف تغذیه ویروس کرده و دیگر برای انجام وظایف خود رمقی ندارند. همانطور که اشاره شد وظیفه گلبولهای سفید، مقابله با میکروبها است. وقتی گلبول سفید رمق ندارد، اگر میکروب دیگری به بدن وارد گردد، بدن قادر به هیچ عکس العملی نیست و آن میکروب میتواند انسان را از پا درآورد. در این مرحله، بیماریهای عفونی و سرطانهای غیرعادی در بدن فرد فرصت رشد وبیماریزایی پیدا میکنند. در اصل وقتی کارایی گلبولهای سفید کاهش پیدا میکند، تمام میکروب هایی که در حالت عادی، بیماریهای ساده ای ایجاد میکردند و خیلی زود برطرف میشدند، می توانند عفونتهای شدیدی ایجاد کنند. به این مرحله دراصطلاح "ایدز" میگویند. پس ایدز زمانی است که به دلیل عفونت اچ آی وی گلبولهای سفید توان مقابله با بقیه میکروبها را ندارند و بدن در مقابل سایر عوامل بیماریزا بی دفاع میشود، علامتی هم که دیده میشود علامت سایر میکروبها است. اما اگر فرد تحت مراقبت و درمان قرارگیرد ممکن است این اتفاق هرگز رخ ندهد.

درمان بیماری اچ آی وی:

 تاکنون داروی موثری که بتواند ویروس را کامل از بین ببرد وجود ندارد. اما داروهای مناسبی وجود دارند که میتوانند تعداد ویروس درخون را به شدت کم کرده و مانع پدید آمدن علائم مرحله ایدز شوند. در کنار این داروها فرد باید تحت مراقبت قرار گیرد تا عواملی که باعث ضعیف شدن سیستم ایمنی می شود نیز از بین برود. مراقبت مستمر افراد مبتلا به اچ آی وی و درمان به موقع عفونتها و بیماریهای دیگر می تواند در به تعویق انداختن مرحله ایدز حتی تا پایان عمر باشد. علاوه بر این، درمان عفونت اچ آی وی از منظر دیگری نیز بسیار حائز اهمیت است. دارو میتواند تعداد میکروب در خون و ترشحات را به قدری کاهش دهد که قابلیت سرایت به دیگران، نزدیک به صفر شود. لذا درمان در اچ آی وی علاوه بر بهبود وضعیت سلامت بیمار، به عنوان یکی از روشهای اصلی پیشگیری محسوب میشود. مانند همه بیماریهای عفونی یکی از روشهای پیشگیری، مانع شدن ورود ویروس به بدن فرد است.

روش های پیشگیری

استفاده از سرنگهای یکبار مصرف در تزریق و کاندوم در روابط جنسی میتواند از راههای اصلی پیشگیری از انتقال بیماری باشد. اما همانطور که اشاره شد، یکی دیگر از روشهای مهم پیشگیری ازابتلا به اچ آی وی، درمان افراد مبتلا است.  دارو با کاهش ویروس در خون و ترشحات منجر میشود که حتی درصورت تماس اتفاقی با خون و ترشحات این افراد، ویروسی برای انتقال وجود نداشته باشد.  امروزه از این روش برای پیشگیری از مبتلا شدن نوزادان مبتلا به اچ آی وی از مدران مبتلا به اچ آی وی استفاده می شود.

با توجه به هدف تعیین شده از سوی UNAIDS مبنی بر پایان اپیدمی اچ آی وی تا سال 2030، شناسایی بیماران اچ آی وی و درمان آنها بسیار حائز اهمیت می باشد، چرا که علاوه بر پیشگیری از وارد شدن به مرحله ایدز در خود فرد میکند از انتقال ویروس در بین افراد دیگر هم پیشگیری می کند.

رویا صاحبی دانشجوی دکترای اپیدمیولوژی دانشکده بهداشت