دیابت بارداری به حالتی گفته می شود که قند خون برای اولین بار، در طی دوران بارداری دیده شود.

به گزارش روابط عمومی دانشکده بهداشت، دیابت بارداری ،حالت عدم تحمل گلوکز است و با وجود ناسازگاریش با بدن در زنان باردار بدون سابقه دیابت ظاهر می شود. بعد از دو بار آزمایش در صورتی که میزان گلو کز موجود در خون سیاهرگی فرد ناشتا، بالاتر از 26/1 گرم در لیتر باشد ، فرد مبتلا به دیابت است . این بیماری معمولا بین هفته های 24و28 بارداری ظاهر می شود و همزمان با آن هورمون لاکتوژن جفتی توسط جفت ترشح شده که باعث ایجاد کاهش حساسیت به انسولین در مادر می شود.

علل:

مقداری از هورمون های تولید شده در جفت، جهت پیشگیری از افت قند خون مادر فعالیت می کنند که این دسته از هورمون ها از طریق ممانعت از عملکرد انسولین عمل می کنند . لذا در طی بارداری، این هورمون ها زمینه اختلال عدم تحمل گلوکز ( افزایش قند خون) را فراهم می کنند. در مقابل، بدن برای جلوگیری از افزایش قند خون مجبور خواهد بود انسولین بیشتری ترشح نماید تا قند به درون سلول ها منتقل شود و برای تولید انرژی در اختیار سلول های بدن قرار گیرد . سلول های موجود در لوزالمعده مادر، اغلب توانایی تولید انسولین بیشتر (در حدود 3 برابر حد طبیعی ) را برای غلبه بر اثر هورمون های بارداری افزایش دهنده قند خون دارند. اگر چنانچه لوزالمعده نتواند انسولین را به میزان کافی ترشح کند، میزان قند خون افزایش می یابد و در نهایت منجر به بروز دیابت بارداری می گردد.

عوارض دیابت بارداری

در سه ماهه اول منجر به نقص های مادرزادی و افزایش خطر سقط جنین می گردد. در سه ماهه دوم و سوم بارداری منجر به تغذیه و رشد زیاد از حد جنین می گردد . خطر زایمان های پردرد و سخت را افزایش می دهد و مادر نیاز به عمل سزارین دارد و وزن بالای نوزاد همچنین با عث تاخیر در زایمان و خطرات کمبود اکسیژن برای مغز نوزاد می شود. پس از زایمان، احتمال افت شدید قند خون در نوزاد وجود دارد، زیرا دیگر آن مقادیر بالای قند را از خون مادر دریافت نخواهد کرد.

افراد در معرض خطر

-چاقی مادر قبل از بارداری (چنانچه وزن قبل از بارداری از وزن ایده آل به میزان 20 درصد و یا بیشتر ، بالاتر باشد.)

-وجود قند در ادرار

-سابقه خانوادگی ابتلا به دیابت ( اگر مادر و پدر یا برادر و خواهر شما دیابت داشته باشند.

- سابقه تولد نوزاد بیش از 4 کیلو گرم در گذشته

- سابقه ابتلا به دیابت بارداری در بارداری قبلی میزان خطر دیابت بارداری را در دفعه بعد 2 تا 3 برابر می نماید. زنانی که در معرض خطر دیابت بارداری  هستند، باید هر چه سریع تر به منظور تشخیص دیابت بارداری غربالگری گردند و سایر زنان نیز می بایست در هفته 24 تا 28 بارداری به منظور بررسی دیابت بارداری غربالگری گردند. به منظورغربالگری دیابت، آزمایش "تست تحمل گلوکز خوراکی"انجام خواهد گرفت.این آزمایش شامل نوشیدن سریع یک محلول شیرین که حاوی 50 گرم گلوکز است، یک ساعت پس از نوشیدن محلول شیرین، یک نمونه خون گرفته می شود. اگر مقدار قند خون برابر یا بیشتر از 140 میلی گرم در دسی لیتر باشد، به عنوان مقادیر غیرطبیعی یا نامناسب در نظر گرفته می شود. اگر جواب تست تحمل گلوکز خوراکی نامناسب باشد، تست دیگری پس از 8 تا 10 ساعت ناشتا بودن (تست قند خون ناشتا) انجام خوهد شد.

کنترل و درمان دیابت بارداری

-پایش منظم سطح قندخون در طی روز (کنترل قندخون 4بار در روز)

-پیروی از توصیه های غذایی پزشک معالج

-فعالیت های بدنی و ورزش پس از کسب اجازه و تایید پزشک معالج: داشتن پیاده روی منظم در کنترل سطح قندخون بسیار مفید است. برای جلوگیری از بروز عوارش مرتبط با فعالیت بدنی، حتما باید بیمار با پزشک خود مشورت نماید.

-بررسی روند افزایش وزن: میزان افزایش وزن در طی دوران بارداری باید حدودا بین 7 تا 14 کیلو باشد. در افرادی که بارداری را با چاقی و افزایش وزن آغاز می نمایند، این میزان افزایش وزن به ویژه در صورت ابتلا به دیابت بارداری باید کمترین مقدار باشد.

-مصرف انسولین در صورت نیاز: انسولین تنها داروی دیابتی است که مصرف آن در طی دوران بارداری در صورت عدم کنترل قندخون توصیه می گردد.

-کنترل افزایش فشار خون.

رژیم غذایی

رژیم غذایی صحیح در دوران بارداری از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است، چرا که رشد و سلامت نوزاد در گرو سلامت و تغذیه صحیح مادر است. یک رژیم غذایی مناسب برای دیابت بارداری تقریبا مشابه رژیم های مناسب برای دیگر دیابت ها (دیابت نوع 1 و یا 2) می باشد. به عبارت دیگر یک رژیم مناسب برای دیابت بارداری نیز شامل مصرف غذاهای سالم و پرهیز از مصرف غذاهای چرب، پر نمک و یا حاوی شکر است. رژیم غذایی مناسب برای دیابت بارداری شامل مصرف طیف متنوعی از غذاهای سالم است. این رژیم حاوی مقادیر کافی از تمام گروه های غذایی (اعم از: غلات، سبزیجات، میوه ها، لبنیات، پروتئین و چربی های سالم) می باشد. استفاده از غلات سبوس دار، میوه و سبزیجات توصیه می شود.  در مقابل مصرف چربی های اشباع شده و نیز اسید چرب ترانس را باید به حداقل رسانده و به جای آنها از چربی های غیراشباع مفید نظیر امگا3 و امگا6 و روغن زیتون استفاده نماییم.

گنجاندن اقلام فیبردار در رژیم غذایی دیابت بارداری مفید است و توصیه می شود به جای منابع کربوهیدرات ساده، از انواع غلات سبوس دار مصرف شود. اخیرا برخی پژوهشگران دریافتند که زنان مبتلا به دیابت بارداری با صرف وعده غذایی بر پایه غذاهای با نمایه گلیسمی پایین (غذاهایی که حاوی فیبر و سبوس هستند)، می توانند قندخون بعد از غذا را کاهش دهند. رژیم با نمایه گلیسمی پایین شامل غلات سبوس دار، سبزیجات و بسیاری از میوه جات با فیبر فراوان  می باشد؛ که قند موجود در این اقلام فیبردار یا سبوس دار به آهستگی جذب و مورد استفاده بدن قرار می گیرد.

البته دوران بارداری، دوران خاصی است و رژیم غذایی صحیح در این دوران از اهمیت بسزایی برخوردار است، چرا که رشد و سلامت نوزاد در گرو سلامت و تغذیه مناسب مادر اوست. لذا یک مادر باردار که دچار دیابت بارداری شده است باید حتما تحت نظر یک متخصص تغذیه، از یک رژیم غذایی سالم و مناسب پیروی نماید. رژیم غذایی مادر  باید تمام مواد مغذی مورد نیاز رشد و نمو جنین را در برداشته باشد و به موازت آن به کنترل دیابت بارداری  نیز کمک نماید. همچنین در صورت نیاز به مصرف انسولین در دوران بارداری، یک متخصص تغذیه می تواند تطابق های لازم بین دوز انسولین مصرفی با رژیم غذایی خانم باردار را ایجاد نموده و نکات غذایی مرتبط با بیماری را به آموزش دهد./برزگری

لیلا تاری وردی – کارشناس مامایی دانشکده بهداشت