هوا یکی از ضروریترین نیازهای بشر است. هر انسان به طور میانگین حدود 12 تا 14 متر مکعب هوا را روزانه تنفس می کند.

به گزارش روابط عمومی دانشکده بهداشت، آلودگی هـوا بـه عنـوان یکـی از مهمتـرین مـشکلات جامعه بشری در قرن حاضر بخصوص در کشورهای درحـال توسعه مورد توجه می باشـد. آلودگی هوا عبارت است از وجود یک یا چند از آلوده کننده ها در اتمسفر به میزان غلظت هایی که باعث اثرات نامطلوب بر انسان ، حیوان و گیاهان شود. این آلاینده ها میتوانند از منابع طبیعی و یا مصنوعی وارد اتمسفر شده و شامل مواد مختلفی  مانند گازها ( مانندNO₂ ، NO، SO₂، CO) و ذرات باشند. طی دهه گذشته مطالعات اپیدمیولوژیکی نشان داده که میزان مرگ و میر مرتبط با آلودگی هوا در حال افزایش است. از این رو تعیین اثرات آلودگی هوا بر بهداشت عمومی بطور قابل ملاحظه ای مورد بحث و توجه قرار گرفته است. سازمان جهانی بهداشت(WHO)  گزارش داده که سالانه بیش از 7 میلیون مرگ در رابطه با آلودگی هوا رخ می دهد. مطالعات اپیدمیولوژی نشان داده است سالانه بیش از 800 هزار نفر در جهان بر اثر بیماریهای قلبی-عروقی و تنفسی ناشی از آلودگی هوا می میرند.

در بین آلاینده های هوا، ذرات معلق به عنوان آلاینده هایی با بیشترین اثرات ناسازگار روی انسان مورد توجه هستند. ذرات معلق  به یک ترکیب پیچیده از آلاینده ها اشاره دارد که متشکل از دود، ترکیبات سولفاته و نیتروژنه، یونهای فلزی، آلاینده های آلی و میکروبی که در اتمسفر به صورت معلق وجود دارند می باشد کـه نـوع، غلظـت و انـدازه آنهـا بـه نـوع فعالیت، پارامترهای هواشناسی و توپوگرافی منطقه وابسته است. ذرات معلق به دو دسته درشت (10-5/2 میکرون) و ریز (کمتر از 5/2 میکرون) تقسیم می شوند که ذرات معلق دارای قطر آئرودینامیک برابر یا کمتر از 5/2 میکرون به علت توانایی نفوذ به داخل برونش و حبابچه های ریوی دارای بیشترین اثرات بهداشتی می‌باشد. طبق مطالعات ثابت شده است که مواجه با ذرات منجر به گستره ای از اثرات بهداشتی نظیر افزایش خطر بیماریهای قلبی (CVD)،کاهش عملکرد ریه،  افزایش مراجعه به بیمارستان، مشکلات تنفسی و ریوی می شود . نتایج  برخی مطالعات بر این نکته تاکید دارد که تماس طولانی مدت با ذرات معلق می تواند منجر به کاهش طول عمر شود. گزارش شده است که افزایش میزان PM_2.5 در هوا سبب کاهش عملکرد ریه، افزایش علائم تنفسی مانند سرفه، تنگی نفس، خس خس سینه و حملات آسم، همچنین بیماری مزمن انسدادی ریه، بیماری های قلبی- عروقی و ریوی می شود . بیوآئروسـل هـا حـدود 25 درصـد از ذرات اتمسفری را تشکیل می دهند که در ارتباط با ذرات کمتر از 5/2 میکرون، 60% آن منشاء بیولوژیک (بیوآئروسل) داشته است. بطـور کلـی بیوآئروسلها شامل باکتری های زنده و مرده (انواع بیماریزا و غیر بیماریزا)، اسپور قارچ ها، ویروس ها، آلرژن هـایی بـا وزن مولکــولی بــالا، اندوتوکــسین باکتریــایی و پپتیدوگلیکان ها مـی باشند. تماس با آلودگی ناشی از بیوآئروسلها تقریباً در زندگی شهری در سراسر جهان غیر قابل اجتناب است. از طرفی تماس با بیوآئروسل­­ها با گستره وسیعی از اثرات بهداشتی شامل بیماری­های واگیر و افزایش اپیدمی ها، اثرات سمی حاد، آلرژی و سرطان، آلودگی مواد غذایی و از بین رفتن مواد دارویی و بهداشتی مرتبط می­باشد و متعاقباً تأثیر مستقیمی بر روی اقتصاد دارند و یکی از روش­های مهم انتقال میکرو ارگانیسم­های بیماریزای هوا و آلاینده های موجود در هوا می­باشد .اگر چه بیوآئروسل‌ها می­توانند از طریق تماس پوستی و یا بلع همراه مواد غذایی نیز وارد بدن شوند و اثرات مضر بهداشتی پدید آورند اما مهم ترین راه ورود بیو آئروسل ها به بدن از طریق تنفس می باشد.

مطالعات متعدد در سراسر جهان نشان می‌دهد که رابطه تنگاتنگی بین افزایش غلظت آلاینده های هوا و کاهش سطح سلامت و رفاه جوامع، افزایش مرگ و میر، کاهش وسعت دید، افزایش صدمه به سایر موجودات و سایر مسائل زیست محیطی وجود دارد. همچنین مسئله آلودگی هوا با افزایش روزافزون جمعیت، پیشرفت صنایع و فن‌آوری، وضعیت اقتصادی مردم، شرایط ویژه جوی، توپوگرافی، دخانیات و ترافیک نیز در ارتباط است.

عوامل محیطی مانند باد، باران و گیاهان قادرند آلاینده‌های هوا را تصفیه کنند، ولی امروزه در اثر فعالیت‌های انسانی آلودگی هوا به حدی رسیده که گاهی طبیعت قادر به پاک سازی و تصفیه آن نیست. بر اساس گزارشWHO ، سالانه بیش از 7 میلیون مرگ در اثر آلودگی هوا رخ می‌دهد که 90 درصد آن در کشورهای در حال توسعه می‌باشد. این مرگ و میر به طور خاص مربوط به آسم، برونشیت، تنگی نفس و حملات قلبی و آلرژی‌های مختلف تنفسی است. با توجه به موارد گفته شده، برنامه ریزی برای شناخت همه آلاینده های هوا و اثراتی که به دنبال دارند باید توسط سازمان های مربوطه به عنوان اولویت قرار گیرد و راه کارهای کنترلی برای آنها در نظر گرفته شود.

دکتر ابوالفضل اژدرپور استاد گروه مهندسی بهداشت محیط - مهندس فرناز رنجبر دانشجوی کارشناسی ارشد بهداشت محیط