سلامت باروری یکی از ابعاد مهم سلامت و حق همه انسان‌ها است.

به گزارش روابط عمومی دانشکده بهداشت، با توجه به این که مردان حدود نیمی از جمعیت کشور و نیروی مولد و فعال کار در جامعه را تشکیل می‌دهند، از این حق مستثنی نیستند و نیازمند توجه ویژه در این بعد از سلامت هستند. سلامت مردان نقش مهمی در توان باروری و سلامت جنین دارد. عوامل متعددی می‌تواند سلامت مردان را تهدید نموده و باعث بروز آسیب های جدی در افراد از جمله ناباروری شود. یکی از عوامل مهم و اثرگذار بر توان باروری زنان و مردان سبک زندگی است. امروزه به علت تغییر سبک زندگی، مشکل ناباروری در مردان به ‌سرعت در حال افزایش است. تأثیر سبک زندگی بر توان باروری محدود به دوران بزرگسالی و پس از بلوغ نیست. سلول‌های تولید مثل از زمان جنینی شکل می‌گیرند و سبک زندگی پدر و مادر در زمان لقاح و بارداری نیز در توان باروری فرزند مؤثر است. بنابراین، اصلاح سبک زندگی باید از زمان تصمیم به بارداری آغاز شود.

سبک زندگی طبق تعریف سازمان بهداشت جهانی ترکیبی از الگوهای رفتاری و عادات فردی در سراسر زندگی شامل تغذیه، تحرک، عادات رفتاری و غیره است که در پی فرایند اجتماعی شدن به وجود آمده است. انتخاب نوع سبک زندگی و رفتارهای مرتبط با آن، نه تنها نقش اساسی در سلامت عمومی افراد دارد، بلکه پیامدها و نتایجی خواهد داشت که می تواند بر سلامت و توان باروری آن ها مؤثر باشد. عوامل و متغیرهایی از سبک زندگی که می توانند تاثیر بسزایی در کاهش توان باروری و ایجاد ناباروری در مردان داشته باشند، شامل وزن گیری و تغذیه ی نامناسب، نداشتن فعالیت بدنی، مصرف دخانیات و قرار گرفتن در معرض شرایط محیطی نامناسب هستند.

وزن گیری نامناسب، چه به ‌صورت اضافه ‌وزن یا چاقی و چه به‌ صورت لاغری، توان باروری را کاهش می‌دهد. به طور مثال چاقی می تواند باعث اختلال در فاکتورهای مردانه از طریق تغییر در عملکرد غدد درون ریز، ایجاد بیماری های همراه و تاثیر مستقیم بر فرآیند تولید اسپرم شده و در نهایت منجر به ناباروری مردان شود. معیار ارزیابی وزن، شاخص توده بدنی (BMI) است و اگر این شاخص در محدوده 18 تا 25 باشد، نرمال محسوب می‌شود. نکته مهمی که افراد دارای اضافه ‌وزن باید بدانند، این است که اگر حتی 2 تا 3 کیلوگرم کاهش وزن داشته باشند، توان باروری‌ آن ها بهبود می‌یابد.

تغذیه و رژیم غذایی هر فرد بر توان باروری او اثرگذار است. مصرف فست فودها، غذاهای پرچرب و پرپروتئین و همچنین مصرف زیاد گوشت قرمز برای سلامت باروری مردان مضر است و می‌تواند تعداد و کیفیت اسپرم را کاهش دهد. تغذیه مناسب نظیر استفاده از میوه ها و سبزیجات تازه، غلات، غذاهای کم چرب، دریافت آنتی‌اکسیدان‌ها و ویتامین C در رژیم غذایی روزانه‌ موجب تقویت توان باروری در مردان می شود.

فعالیت بدنی به صورت ورزش منظم و مستمر همان‌گونه که برای سلامت عمومی مفید است، باعث بهبود کیفیت اسپرم و در نتیجه، بهبود توان باروری می شود. در واقع، ورزش منظم با کاهش چربی بدن و نگه‌ داشتن شاخص توده بدنی (BMI) در محدوده سالم، باعث ارتقای کیفیت اسپرم می‌شود، اما ورزش‌های سنگین که دمای بدن را افزایش می‌دهند، می‌توانند تأثیر منفی بر توان باروری مردان داشته باشند.

مصرف دخانیات از جمله کشیدن سیگار یا مصرف هر نوع از دخانیات، موجب کاهش تحرک و کیفیت اسپرم، تغییر شکل اسپرم‌ها و یا حتی آسیب به ژنوم آن‌ها می‌شود. مصرف مشروبات الکلی نیز باعث می‌شود نسبت تستوسترون به استروژن کاهش یابد و در نتیجه تولید اسپرم کم شود. همچنین مصرف مشروبات الکلی، موجب کاهش میل جنسی و در نتیجه کاهش توان باروری می‌شود.

شرایط محیطی نامناسب مانند قرارگیری در معرض سموم، مواد شیمیایی و فلزات سنگین به‌ مرور زمان اختلالاتی را در تولید و عملکرد اسپرم‌ ها ایجاد می‌کند. همچنین گذاشتن گوشی تلفن همراه در جیب های بغل شلوار، پوشیدن لباس‌های بسیار تنگ یا قرار دادن لپ‌تاپ روی پاها، دستگاه تولید مثل را در معرض آسیب حرارتی قرار داده و زمینه‌ساز ناباروری در مردان می‌ شود.

در مجموع با توجه به این که پیش نیاز حفظ و ارتقاء سلامت باروری خانواده ها، ترویج شیوه زندگی سالم می باشد، متاسفانه نقش تعیین‌کنندگی سبک زندگی در وضعیت باروری اغلب دست‌کم گرفته می‌شود. به طور حتم راهکار اصلی برای اصلاح سبک زندگی، افزایش آگاهی افراد در مورد ابعاد مختلف سلامت باروری است و با اصلاح سبک زندگی و گسترش فرهنگ سالم زیستن می‌توان از بروز بسیاری از مشکلات باروری پیشگیری کرد.

لیلا مرادی کارشناس گروه بهداشت عمومی