سلامت باروری محور اصلی تداوم و پایداری ازدواج، پویایی و بالندگی جمعیت و خانواده است. در بسیاری از کشورها، سلامت باروری به عنوان یکی از محورهای کلیدی در سیاست گذاری های سلامت و رفاه آن جامعه به شمار می آید.

ناباروری یکی از مشکلات شایع جوامع بشری است که ثبات فردی و زندگی اجتماعی را تهدید می کند. ناباروری معمولا" به عنوان عدم بارداری پس از یکسال تماس جنسی منظم و بدون پیشگیری از بارداری تعریف می شود. به طور معمول ناباروری تقریبا 15درصد از زوج ها را در طول زندگی تحت تأثیر قرار می دهد. 

عوامل متعددی سلامت باروری را تحت تأثیر قرار می دهد. برخی از این عوامل شامل سن، سیگار، فشار روحی، وزن، ورزش سنگین، الکل، تعداد تخمک های موجود در تخمدان ها، بیماری ها و شرایط زمینه ای است. تعدادی از این عوامل خارج از کنترل انسان ها هستند و برخی عوامل در طول زمان تغییر می کنند.

سبک زندگی و ناباروری دارای ارتباط تنگاتنگ با یکدیگر هستند و باید به این نکته توجه داشت که سبک زندگی سالم، اولین گام برای رسیدن به هدف مشترک، یعنی باروری و داشتن کودک سالم است. یک رژیم غذایی خوب، ورزش منظم و استراحت به زوجین کمک خواهد کرد تا کمتر با مشکل ناباروری مواجه شوند. عوامل مرتبط با سبک زندگی به دلیل امکان پیشگیری، از اهمیت بسزایی برخوردار هستند که در زیر به مهم ترین این عوامل اشاره می شود.

 سیگار، آثار منفی زیادی بر سلامت باروری دارد. سیگار، احتمال سقط خود به خودی و دیگر عوارض بارداری از جمله زایمان زودرس، تأخیر رشد داخل رحمی جنین، مشکلات سلامت شیرخواران و سندرم مرگ ناگهانی شیرخوار را افزایش می دهد. مواد شیمیایی داخل تنباکو تأثیرات مختلفی بر باروری در زن و مرد می گذارد. این تأثیرات شامل کاهش تعداد و کیفیت اسپرم و تخمک، کاهش خون رسانی به رحم و تخمدان ها، افزایش خطر بیماری لوله های رحمی، افزایش بارداری خارج از رحم و افزایش میزان سقط خود بخودی است. سیگار، شانس موفقیت درمان های ناباروری را تا حد زیادی کاهش می دهد. این اثرات حتی زمانی که خود فرد نابارور سیگار نمی کشد ولی مکرراً در معرض دود سیگار قرار دارد یا به عبارتی در معرض دود دست دوم سیگار قرار دارد نیز ایجاد می شود. اگر زن یا شوهر سیگار می کشند، مهم ترین کاری که می تواند به باروری آن ها کمک کند، قطع سیگار است.

وزن، بر باروری موثر است. تخمک گذاری در خانم هایی که وزن خیلی زیاد یا خیلی کم دارند، نامنظم بوده و این افراد ممکن است با مشکل عدم تخمک گذاری روبرو شوند. چاقی می تواند باعث سیکل های نامنظم قاعدگی، احتمال ناباروری، خطر سقط خودبخودی و کاهش موفقیت در درمان های ناباروری شود. همچنین چاقی، عوارض بارداری نظیر افزایش فشار خون، دیابت دوران بارداری، وزن زیاد کودک در هنگام تولد و سزارین را در پی خواهد داشت. کاهش متعادل وزن بدن ممکن است میزان تخمک گذاری و بارداری را به طور قابل ملاحظه ای بهبود بخشد. کلید کاهش وزن، داشتن رژیم غذایی متعادل و سالم، افزایش فعالیت فیزیکی و ورزش است. کاهش وزن در زمینه سلامت عمومی فواید بسیاری از جمله کاهش خطر ابتلا به دیابت، فشارخون بالا و بیماری قلبی، همچنین افزایش اعتماد به نفس و احساس روانی بهتر را به دنبال خواهد داشت.

تغذیه، معمولا" زمانی که زوجین تمایل به بارداری دارند، نیاز به رژیم غذایی خاصی ندارند، مگر این که پزشک برای باردار شدن رژیم غذایی خاصی را تجویز نماید. رژیم غذایی متعادل، ترکیبی از انواع ویتامین ها، مواد معدنی و دیگر مواد مغذی مورد نیاز بدن را تأمین می کند.

بررسی ها نشان داده اند که مکمل ها و ویتامین ها مانند ویتامین C، ویتامین E، سلنیوم، روی، اسید فولیک، کلسیم و آنتی اکسیدان ها کیفیت اسپرم را افزایش می دهد. توصیه می شود که خانم ها استفاده از کافئین را کاهش دهند. کافئین می تواند جذب آهن و کلسیم، که دو ماده معدنی مورد نیاز برای بارداری و لقاح هستند را کاهش دهد. همچنین مصرف زیاد کافئین ممکن است خطر سقط خود بخودی را افزایش دهد.  

ورزش، نقش مهمی در سلامت عمومی دارد. ورزش احساس خوبی ایجاد می کند، خواب را بهبود می بخشد، سوخت و ساز بدن را افزایش می دهد، به کنترل وزن کمک می کند و بیماری هایی مانند حملات قلبی، سکته های مغزی، بیماری قند و برخی سرطان ها را کاهش می دهد. چهار جلسه ورزش 20 تا 30 دقیقه ای متوسط تا شدید در هفته می تواند وزن را در محدوده خاص نگه داشته و باروری را به حداکثر برساند. با توجه به این که ورزش های خیلی شدید و بدن سازی در فرآیند تخمک گذاری خانم ها و تولید اسپرم مردان مداخله می کند، باید از آن پرهیز نمود. روزانه 30 دقیقه پیاده روی تند برای بهره مندی از تمام فواید ورزش کافی است.

لیلا مرادی دکتری تخصصی آموزش بهداشت و ارتقا سلامت و کارشناس گروه بهداشت عمومی