سل (TB) یک بیماری ناشی از باکتری (مایکوباکتریوم توبرکولوزیس) است که از طریق هوا از فردی به فرد دیگر منتقل می شود. هنگامی که فرد مبتلا به بیماری سل، سرفه، عطسه، یا صحبت می‌کند ، باکتری سل وارد هوا شده و افراد نزدیک ممکن است در این هوای آلوده به باکتری سل تنفس کرده و آلوده شوند. سل معمولاً ریه ها را درگیر می کند، اما می تواند سایر قسمت های بدن مانند مغز، کلیه ها یا ستون فقرات را نیز درگیر کند. در بیشتر موارد، سل قابل درمان است. با این حال، افراد مبتلا به سل در صورت عدم درمان مناسب ممکن است دچار مقاومت دارویی شوند یا بمیرند.

مقاومت دارویی (DR) عبارت است از کاهش اثر یک دارو در درمان یک بیماری. مقاومت دارویی در مورد انواع گوناگون عوامل بیماری‌زا شامل باکتری‌ها، انگل‌ها، ویروس‌ها، قارچ‌ها و سلول‌های سرطانی اتفاق می‌افتد. هنگامی که پاتوژن به بیش از یک ترکیب مقاوم گردد، این پدیده مقاومت چند دارویی نام می‌گیرد. مقاومت باکتری‌ها به آنتی بیوتیک‌ها یکی از بزرگترین چالش‌هایی است که سلامت انسان عصر مدرن را تهدید می‌کند.

سل مقاوم به دارو  (DR TB)زمانی رخ می دهد که باکتری ها نسبت به داروهای مورد استفاده برای درمان سل مقاوم شوند. این بدان معناست که دارو دیگر نمی‌تواند باکتری سل را از بین ببرد. سل مقاوم به دارو توسط باکتری های سلی ایجاد می شود که حداقل به یک داروی خط اول ضد سل مقاوم هستند. عامل اصلی پدید آمدن سل مقاوم به دارو، استفاده نادرست از دارو های سل است. به عنوان مثال افراد یک دوره درمان سل را کامل نکنند، تمام داروها را مصرف نکنند، دارو ها را سر ساعت و منظم مصرف نکنند یا پس از درمان بیماری سل درگذشته، دوباره به بیماری سل مبتلا شوند.

 

سل مقاوم به چند دارو (MDR TB) به بیش از یک داروی ضد سل و حداقل ایزونیازید (INH) و ریفامپین (RIF) مقاوم است. سل بسیار مقاوم به دارو (XDR TB) نوع نادری از سل MDR است که به ایزونیازید و ریفامپین، به علاوه فلوروکینولون و حداقل یکی از سه داروی خط دوم تزریقی (یعنی آمیکاسین، کانامایسین یا کاپرومایسین) مقاوم است. از آنجایی که این نوع سل به قوی‌ترین داروهای ضد سل مقاوم است، گزینه‌های درمانی باقی‌مانده کمتر مؤثر هستند، عوارض جانبی بیشتری دارند و گران‌تر هستند.

مهمترین راه برای جلوگیری از گسترش سل مقاوم به دارو، مصرف تمام داروهای سل دقیقاً مطابق با تجویز پزشک است. هیچ دوزی را نباید فراموش کرد و درمان را نباید زود قطع کرد. افرادی که درمان بیماری سل را دریافت می کنند، اگر در مصرف داروها مشکل دارند، باید به پزشک خود اطلاع دهند. راه دیگر برای جلوگیری از ابتلا به سل مقاوم به دارو، پرهیز از قرار گرفتن در معرض بیماران سل مقاوم به دارو در مکان‌های بسته یا شلوغ مانند بیمارستان‌ها است.

درمان سل مقاوم به دارو پیچیده است. مدیریت نامناسب می تواند نتایج تهدید کننده زندگی داشته باشد. سل مقاوم به دارو باید توسط پزشک متخصص این بیماری مدیریت شود. برای افراد مبتلا به عفونت HIV یا سایر شرایطی که می تواند سیستم ایمنی را تضعیف کند، نگرانی های خاصی وجود دارند. این افراد پس از آلوده شدن بیشتر احتمال دارد به بیماری سل مبتلا شوند و همچنین در صورت ابتلا به بیماری سل در معرض خطر بیشتری برای مرگ قرار دارند. برخی از برنامه های کنترل سل نشان داده اند که درمان برای حدود 30 تا 50 درصد افراد مبتلا امکان پذیر است. نتایج موفقیت آمیز تا حد زیادی به میزان مقاومت دارویی، شدت بیماری، ضعیف شدن سیستم ایمنی بیمار و تبعیت از درمان بستگی دارد.

علیرضا دهقانی دانشجوی کارشناسی ارشد اپیدمیولوژی