سلامت روان یکی از جنبه هـای کلـی سلامتی است و بصورت قدرت آرام زیـستن، در آرامش بودن بـا خـود و دیگـران ، آگاهی از درون و احساسات خویشتن، قـدرت تـصمیم گیری در بحران و مقابله موفق با فشار های روانی تعریف شده اسـت. سازمان جهانی بهداشـت نیـز بهداشـت روان را قابلیـت ارتبـاط موزون و هماهنگ با دیگران، تغییر و اصلاح محیط فردی و اجتماعی و حل تضاد ها و تمایلات شخصی به طور منطقی، عادلانه و مناسـب تعریف کرده است.

 

اختلالات روانی دارای شیوع بالایی در همه مناطق جهان هستند و قسمت عمده ای از بار زیستی، اجتماعی و مالی بیماری ها را در بر می گیرند. طبق برآوردهای بار جهانی بیماری ها، روند اختلالات روانی در جهان، افزایشی می باشد. در همه کشورهای جهان از جمله ایران، شیوع اختلالات روان در زنان دو برابر مردان می باشد. دلیل بالاتر بودن اختلالات روان در زنان، ناشی از بروز بالاتر این بیماری ها و همچنین عود آنها در زنان می باشد. وضعیت اشتغال، سطح درآمد، فقر، تفاوت های بیولوژیک و عدم استقلال مالی در زنان، از جمله عوامل موثر در ایجاد این اختلالات شناسایی شده اند.

در طول حیات هر زن مراحلی وجـود دارد کـه تـاثیرات  عمیقی بر زنـدگی او برجـای مـیگـذارد؛ از جملـه دوره بارداری و  پـــس از آن بـــا تغییـــرات فیزیولوژیـــک و روانشــناختی بســیار مهمــی همــراه است. دوران بارداری پراسـترستـرین دوران زندگی زن میباشد و شدت ایـن اسـترس در سـه ماهـه  سوم بیشتر است؛ بنـابراین در ایـن دوران امکان بروز حالت هایی مانند نـوروز افسـردگی، اضـطراب تــرس مرضــی و اخــتلال وســواس زیاد است. اغلـب زنـان در دوران بارداری متوجـه تغییـرات خلـق و الگـوی خوابشان میشوند و نسبت به تولـد و نگهـداری فرزنـد احسـاس دوگانـه دارنـد و از زایمـان و بــه دنیــا آوردن  کودک نابهنجار و از اینکـه نتواننـد مـادر خـوبی باشـند ترس دارند. بدون حمایت کافی از سوی اعضاء خانواده و  فامیل یا اعضـاء کمیتـه پزشـکی ایـن ترسـها افـزایش  مـییابـد یـا اغـراق آمیـز شـده ومنجـر بـه افسـردگی واضـطراب مـیگـردد.

افسـردگی در دوران بـارداری  برای مادر و جنین خطر بیشتری دارد و علایم آن شامل: خلـق افسـرده، از دسـت دادن علاقـه یـا لذت، یاس، پـوچی و احسـاس بـی ارزشـی اسـت. از جمله عوامل خطر افسردگی در طول بارداری می توان به مشکلات زناشویی، بارداری ناخواسته  و سابقه قبلی یا خانوادگی ابتلا به افسردگی اشاره کرد.این عوامل خطر به همراه عدم درمان افسردگی در دوران بارداری موجب ایجاد خطراتی نظیر خود مراقبتی ضعیف، تغذیه نامناسب ، اختلالات خواب، کمبود مراقبت های قبل از زایمان، افزایش مصرف مواد مخدر و خطر خودکشی می شود.

درزمینه اختلات روانی دوران بارداری مطالعـات متعـددی صـورت گرفتـه اسـت و شـیوع متفـاوتی از افسـردگی،  اضطراب و سایر اختلالات روانی گزارش شده است. همچنین در یک مطالعه شیوع اخـتلالات روانـی  ارتباط معنی داری با کمبودن سن مادر در حـاملگی اول، ازدواج کمتر از یکسال، داشـتن همسـر بـدون حمایـت و تاریخچه سقط داشته است. حـاملگی و زایمان بـه  عنوان یک بحران در زندگی زنان محسوب میشـود، توجـه به این پدیده فیزیولوژیک از اهمیت خاصی برخوردار است.

با توجه به اهمیت این موضوع ایجاد برنامه های حمایتی و اموزشی در طی بارداری و بعد از زایمان برای مادر و اطرافیان و انجام مشاوره های روانشناختی، آموزش همسر و اطرافیان در جهت حمایت مادر و حفظ بهداشت روان در خانواده، شناسایی مادران تحت استرس و آموزش چگونگی تعدیل و مقابله  با استرس های دوران بارداری از جمله مواردی است که باید در برنامه های ارتقا بهداشت روان مادران باردار گنجانده شود.

دکتر محمد آریایی عضو هیات علمی گروه اپیدمیولوژی