معمولا در طی زمانهای سرد سال و ایجاد جو پایدار، با تجمع آلاینده های معیار هوا (ذرات معلق و گازهای ازن، منوکسید کربن، دی اکسید گوگرد و دی اکسید نیتروژن) منتشره از خودروها و صنایع، کیفیت هوا کاهش می یابد. در اثر واکنش این آلاینده ها در حضور رطوبت و نورخورشید، ترکیبات ثانویه دیگری از جمله ازن نیز در هوا بصورت مه دود فتوشیمیایی تولید می شود که سمیت آن به مراتب بیشتر است. تاثیر ذرات هوا تابع قطر و تاثیر گازها تابع حلالیت آنهاست. بر این اساس ذرات ریز با قطر کمتر از 5/2 میکرون (PM2.5) بیشترین تاثیر را بر سیستم تنفسی دارند. آلاینده های هوا به عنوان رادیکال آزاد، باعث التهاب و اکسایش سلولهای بدن می شوند. وقتی شاخص کیفیت هوا (AQI) در محدوده 150-101 باشد، برای گروههای حساس (کودکان، سالمندان، زنان باردار، بیماران خاص و قلبی، ریوی) ناسالم است و چنانچه از  این حد فراتر رود اثرات سوء بر سلامتی عموم مردم دارد. در وضعیت فعلی با توجه به همزمانی شیوع بیماری فصلی عفونت حاد تنفسی و کیفیت ناسالم هوای شیراز و اثرات تشدیدکنندگی این دو با هم، رعایت اصول زیر به همه همشهریان عزیز توصیه می شود:

• مراقبت تنفسی:

با ماندن در خانه و کاهش تردد و حضور در محیط بیرون، مواجهه خود با هوای آلوده را کم کنید. درصورت ضرورت جهت خروج از منزل از راه بینی نفس بکشید و از ماسک FFP2 و N95  بصورت کیپ شده بر روی صورت استفاده کنید. به دلیل ماهیت گازی آلاینده های هوا، استفاده از ماسک معمولی چندان مؤثر نیست. آب به همراه داشته باشید و به حد کافی بخورید. از فعالیت فیزیکی شدید در بیرون منزل مانند کارهای سنگین و ورزش اجتناب کنید تا آلودگی کمتری وارد بدن شود. شیشه ماشین را بخصوص داخل تونل و ترافیک بالا برده و فن مکش هوای بیرون کابین خودرو را خاموش کنید. از حضور و توقف در مسیرهای پرترافیک شهر اجتناب کنید. با استفاده از پنجره‌های دوجداره، پرده، درزگیری و بستن در و پنجره ها، مانع ورود هوای آلوده به درون خانه شوید و سطوح را گردگیری کنید. گیاهان تصفیه کننده هوا مانند: سانسوریا، دیفن باخیا، آگلونما داخل خانه نگهداری شود. در صورت وجود گروههای حساس و آسیب پذیر داخل خانه، می توانید از دستگاه‌های فیلتردار تصفیه هوای منزل استفاده کنید. از مصرف سیگار، قلیان، دخانیات و حتی مواجهه با دود آن بخصوص در هوای آلوده به جد پرهیز کنید. زیرا تاثیر سوء دخانیات بر سلامت در هوای آلوده بیشتر است. عود و اسپند داخل خانه نسوزانید. سرخ کردن و کباب کردن در داخل خانه را محدود کرده یا زیر هود سالم انجام دهید. هوای داخل اتاق را با بخور آب گرم مرطوب نگهدارید.

• مراقبت پوست و مو:

با توجه به تاثیر بیشتر نورخورشید بر پوست در هوای آلوده، از کرمهای مرطوب کننده، آنتی اکسیدان و ضد افتاب استفاده کنید. بهتر است کرمهای بسیار چرب به دلیل احتمال جذب بیشتر آلاینده ها بر روی پوست مصرف نشود. برای جلوگیری از نفوذ و تاثیر رادیکالهای آزاد هوا به پوست، در فواصل زمانی این مواد را از صورت خود بشویید. آلاینده های هوا توسط لباس و موی سر جذب و باعث آسیب به آن می شود پس آن را بپوشانید و لباسهای خود را در منزل تعویض کنید.

• مراقبت چشمی:

مواجهه چشم با آلاینده های هوا باعث التهاب ملتحمه (کونژنکتیویت)، زخم قرنیه، خشکی و حساسیت‌های چشمی (ریزش اشک، سوزش و قرمزی، خارش چشم) و عفونت می شود. از دست زدن به چشمها و مالش آن بپرهیزید. با عینک آفتابی یا طبی با فریم بزرگ از چشمها در برابر آلاینده ها و پرتوهای محیطی محافظت کنید. از مواد آرایش چشم استفاده نکنید زیرا باعث جذب بیشتر آلاینده ها شده و باعث حساسیت و التهاب می شود و مجاری اشک را می بندد. در صورت ضرورت، از مواد ضدآب و چرب استفاده نکنید و در فواصل زمانی و قبل از خواب کاملا بشویید تا آلودگی جذب نشود. از لنزهای تماسی زیبایی یا طبی هنگام آلودگی هوا استفاده نشود. روزی چهار بار از قطره اشک مصنوعی استفاده شود. در صورت قرمزی مداوم، سوزش شدید، تاری دید، ترشحات چشمی و احساس درد حتما به چشم پزشک مراجعه کنید.

• الگوی غذایی و بهداشت مواد غذایی:

 مواجهه با آلاینده های محیطی که عمدتا رادیکال آزاد هستند، باعث اکسیداسیون و آسیب به سلولهای بدن می شود که تغییر شکل، جهش سلولی و سرطان را در پی دارد. بنابراین از مصرف غذاهای التهاب زا مانند فست فودها، غذاهای چرب، شیرین و سرخ شده، خامه، کیکهای صنعتی، سوسیس و کالباس و غذاهای کنسروی حاوی نگهدارنده پرهیز کنید تا فشار اکسایشی بدن بیشتر نشود. مواد غذایی را بطور روباز در هوای آزاد نگهداری نکنید و از مواد غذایی با شرایط نگهداری روباز با امکان جذب آلاینده های هوا در کنار خیابان خرید نکنید.

با افزایش ظرفیت آنتی اکسیدانی بدن، رادیکالهای آزاد را خنثی و بدن را سم زدایی نمائید. سبک تغذیه سالم و سرشار از آنتی اکسیدان (انواع سبزیجات و میوه‌ها)، مغز بادام و گردو، روغن زیتون، گوجه فرنگی، لبنیات کم چرب، آبلیمو، زردچوبه، کلم برکلی، فلفل دلمه، مرکبات، سبزیجات تازه، زنجبیل، پیاز و سیر، ماهی داشته باشید.

از مصرف نوشابه و سایر نوشیدنی های شیرین و گازدار و قهوه زیاد (باعث کم آبی بدن می شود) بپرهیزید.

هیچ نوشیدنی بهتر و سالم تر از آب نیست. با مصرف آب کافی، به رقیق شدن ترشحات تنفسی و دفع سریعتر آلاینده ها از بدن کمک کنید. از دمنوشهای ملایم آرامبخش و حاوی آنتی اکسیدان (بابونه، آویشن، به لیمو، چای سبز) نیز می توانید استفاده کنید.

• مراقبت روانی:

 با حفظ آرامش و دوری از استرسهای روانی به ارتقاء سلامت روان خود و دیگران کمک کنید. زیرا تاثیر آلاینده های محیطی بر سلامت در صورت داشتن استرس بیشتر است.

                دکتر حسن هاشمی- مدیر گروه مهندسی بهداشت محیط دانشگاه علوم پزشکی شیراز