شپش‌ انسان‌ در هر جای‌ جهان‌ که‌ استاندارهای‌ بهداشتی‌ پایین‌ باشدانسان‌ را آلوده‌ می‌کند، ولی‌ در مناطق‌سردسیر بیشتر از مناطق‌ دیگر این‌آلودگی‌ وجود دارد . 

در حال حاضر، شایع ترین بیماری های واگیردار در سنین مدرسه عبارتند از: بیماری های سرماخوردگی، آنفولانزا، گلودرد چرکی، آبله مرغان، شپش سر، انگل های روده ای، بیماری های اسهالی، هپاتیت ویروسی، سرخجه، گال، کچلی و عفونت های ادراری که بسته به آب و هوا و منطقه ی جغرافیایی ممکن است از میزان شیوع متفاوتی برخوردار باشد؛ بنابراین، آن چه که بیش تر درباره ی این گونه بیماری ها در مدارس، از اهمیت ویژه ای برخوردار است. مسـری بودن آن ها و پس از آن، رعایت کردن بهداشت از سوی تک تک خانواده هاست.

در حال حاضر شپش سر یا پدیکولوزیس شیوع بیشتری دارد. شپش‌، انگل‌ بیرونی‌ پستانداران‌ وپرندگان‌ است‌. این‌ حشره‌های‌ بدون‌ بال‌به‌ شدت‌ می‌گزند و آفت‌های‌ مزاحمی‌هستند. شپش‌های‌ آلوده‌ کننده‌ انسان‌ به‌سه‌ نوع‌ شپش‌ تن‌، شپش‌ سر و شپش‌زهار (عانه‌) تقسیم‌ بندی‌ می‌شوند

اپیدمیولوژی بیماری:

ایـن نـوع از آلـودگی انگلـی سـالانه در جمعیتهای انسانی کره خاکی بـین 12-6 میلیـون نفـررا مبـتلا میکند. در مطالعات اپیدمیولوژیک در مدارس کشـورهای مختلف جهان فراوانی شپش سـر در مکزیـک 6/13 درصـد، در اردن 6/26 درصد، در آفریقای جنوبی 93/15 درصد، در تایلند 32/23 درصد، در نیجریه 4/26 درصد و در انگلستان 3/28 درصد گزارش شده است. مطالعات بـر روی شـیوع ایـن انگـل در سراسـردنیـا نشـان میدهد که شیوع آلودگی به شپش از کمتراز 5 درصـد تـا بـیش از 40 درصـد درمیـان کودکـان دبسـتانی متغیـربـوده اسـت. مطالعات زیادی دراین خصوص در مناطق مختلف ایران به طـور پراکنــده صــورت پذیرفتــه اســت. بــه عنــوان نمونــه، درمنطقــه جوی آباد شهر خمین میزان آلودگی به شپش 9/11 درصـد بـوده است . همچنـین شـیوع آلـودگی بـه شـپش سـردر دانش آموزان دخترمدارس ابتدایی شهرستان اسلام آبـادغـرب را ،8/24 درصد گزارش شده است. مطالعه ایی دیگر متوسـط درصـد آلـودگی در منـاطق شهری استان مازندران 4/1 درصد و در مناطق روستایی استان 64/5 درصد گزارش کرده است.

تشخیص‌ :

  با مشاهده‌ خارش‌ درجامعه‌ آلوده‌ و یا مشاهده‌ رشک‌ یاشپش‌ در افراد پی‌ به‌ بیماری‌ می‌بریم‌. گاهی‌ رشک‌ موجود در سر با شوره‌ سربه‌ اشتباه‌ تشخیص‌ داده‌ می‌شود اما دیدن شپش بالغ یا تخم آن برروی موها یا برروی لباس و ملحفه تشخیص بیماری را قطعی می کند

سرایت:

  تا هنگامی‌ که‌ شپش ‌، لارو یا رشک‌ در موهای‌ سر و پوست‌ سرمستقرند بیماری‌ به‌ طریق‌ مستقیم‌ و غیرمستقیم‌ قابل‌ سرایت‌ است‌. تا زمانی‌ که‌ سر و موی‌سر کاملا از شپش ‌، لارو یا رشک‌ پاک‌نشود فرد مبتلا باید جدانگهداری‌ شود.

راه های انتقال:

  الف‌ - از طریق‌ مستقیم‌ :

  در این‌ روش‌ تماس‌ فرد آلوده‌ بافرد سالم‌ باعث‌ انتقال‌ انگل‌ می‌شود. درمکانهایی‌ که‌ افراد بطور گروهی‌ بایکدیگر زندگی‌ می‌کنند انتقال‌ این‌انگل‌ بسیار ساده‌ می‌باشد. از جمله‌پادگانها - شبانه‌ روزیها - مهد کودک‌ها، مدارس‌ و خصوصا مدارس‌ ابتدایی‌ که‌کودکان‌ در هنگام‌ بازی‌ یا کار سر خودرا به‌ یکدیگر می‌چسبانند.

  ب‌ - از طریق‌ غیرمستقیم‌:

  این‌ روش‌ شامل‌ استفاده‌ از لوازم‌شخصی‌ فرد آلوده‌ از جمله‌ استفاده‌ ازپوشاک‌، رختخواب‌، شانه‌ و برس‌امکانپذیر است‌. شپش‌ها هنگامی‌ که‌دمای‌ بدن‌ میزبان‌ پایین‌تر و بالاتر ازعادی‌ باشد بدن‌ میزبان‌ را ترک‌می‌کنند. مناسب‌ترین‌ دما برای‌ تحمل‌شپش‌ها در بدن‌ میزبان‌ 35 تا 39 درجه‌سانتی‌گراد می‌باشد

  اقدامات کنترلی و درمانی:

§         عدم استفاده از وسایل شخصی دیگران نظیر شانه، لباس، کلاه ،حوله و ..

§         جدا کردن رشک(تخم) و شپش بوسیله یک شانه با دندانه ریز و نزدیک به هم

§         درمان با استفاده از شامپوی پرمترین

§         درمان دسته جمعی وهمزمان افراد مبتلا

§         تعویض مرتب لباس (مخصوصا لباس زیر)

§         اطو کردن لباس (مخصوصا درز لباس)

§         خشک کردن لباس در آفتاب

§         استحمام مرتب و تمیز نگه داشتن موی سر و بدن

درمان:

  اساس‌ درمان‌ در کلیه‌ انواع‌ شپش‌عبارت‌ است‌ از رعایت‌ دقیق‌ اصول‌بهداشت‌ فردی‌، حمام‌ کردن‌ و تعویض‌منظم‌ و صحیح‌ البسه‌ و درمان‌ مواردبیماری‌.
ضروری‌ است‌ در کلیه‌ مواردمشاهده‌ آلودگی‌، مراتب‌ به‌ مقامات‌بهداشتی‌ سریعا گزارش‌ و افراد خانوار فرد آلوده‌ شناسایی‌ و بررسی‌ گردند. بدیهی‌ است‌ در هنگام‌ مشاهده‌ فردآلوده‌، بایستی‌ منابع‌ و مخازن‌ آلودگی‌شناسایی‌ و درمان‌ اپیدمیولوژیک‌ به‌عنوان‌ زیربنای‌ عملکرد کنترل‌ موردتوجه‌ سریع‌ قرار گیرد. برای‌ مبارزه‌ فراگیر، لازم‌ است‌ که‌ مدارس‌ محل‌دسترسی‌، مورد بازدید تشخیصی‌ قرارگرفته‌ و کلیه‌ موارد مبتلا با افرادخانواده‌ ایشان‌، تحت ‌پوشش‌ مراکزبهداشتی‌ درمانی‌ و خانه‌های‌ بهداشت‌مورد درمان‌ گروهی‌ واقع‌ شوند.
در این‌ موارد ضروری‌ است‌ شانه‌،برس‌ سر و سایر وسایل‌ شخصی‌ که‌ درانتشار آلودگی‌ مؤثر می‌باشند نیز موردبررسی‌ قرار گیرند. همچنین‌ ضروری‌است‌ به‌ بالش‌، ملحفه‌، کلاه‌ و روسری‌جهت‌ انهدام‌ شپش‌ و رشک‌ توجه‌گردد. در کلیه‌ موارد بایستی‌ یک‌ هفته‌بعد کلیه‌ افراد درمان‌ شده‌ تحت‌ درمان‌مجدد قرار گیرند.

زهرا غرقی، کارشناس گروه اپیدمیولوژی دانشکده بهداشت